De recente verkiezingsuitslagen in Europa laten een onmiskenbare trend zien: extreemrechts is in opmars. In Frankrijk behaalde het Rassemblement National (RN) een historische overwinning bij de Europese verkiezingen, terwijl vergelijkbare partijen ook in Italië, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Nederland terrein winnen. Hun groei markeert een gevaarlijke verschuiving richting intolerantie en autoritarisme.
Om deze dreiging het hoofd te bieden, werd in Frankrijk de Nouveau Front Populaire (NFP) gevormd: een coalitie van linkse en centrumlinkse partijen. Toch is de NFP broos en ontbreekt een sterke leider die de diverse fracties kan samenhouden. Zelfs met deze alliantie moesten honderden kandidaten zich terugtrekken om te voorkomen dat RN de verkiezingen volledig zou domineren. Het contrast met twee jaar geleden is scherp: RN steeg van 4 naar 10 miljoen stemmen, terwijl links en centrum elk rond de 7 miljoen bleven steken.
Deze opmars is geen geïsoleerd Frans fenomeen. Extreemrechts verspreidt zich als een olievlek door de Europese Unie. Met partijen die rond de 30% van de stemmen behalen, verandert ook het politieke klimaat in Brussel. Centristische politici nemen steeds vaker extreemrechtse standpunten over, vooral op het gebied van migratie. Het nieuwe EU-migratiepact maakt het mogelijk dat migranten maandenlang in harde omstandigheden worden vastgehouden, terwijl er weinig wordt gedaan om dodelijke overtochten op de Middellandse Zee te voorkomen.
Toch is immigratie geen bedreiging, maar een kracht. Onderzoek laat zien dat migratie lonen en werkgelegenheid bevordert, criminaliteit verlaagt en cultuur verrijkt. De angst die extreemrechts aanwakkert is een wapen, bedoeld om onvrede te kanaliseren naar haat en geweld.
De gevolgen reiken veel verder dan het migratiebeleid. Met meer invloed van extreemrechts in de EU dreigen een verzwakt klimaatbeleid, stijgende militaire uitgaven en nieuwe bezuinigingen op sociale voorzieningen. Parlementaire groepen zoals Patriots for Europe normaliseren ondertussen een agenda die vooral de rijksten bevoordeelt, minderheden onderdrukt en een bekrompen, exclusieve visie op ‘Europese cultuur’ promoot.
Fascisme floreert wanneer mensen geloven dat hun land in verval is en dat een specifieke groep – migranten, moslims, LGBTQ+ mensen – de schuld draagt. Deze simpele boodschap, verpakt als redding van de nationale identiteit, biedt een gevaarlijk makkelijk antwoord op de ongelijkheid en onzekerheid die door decennia neoliberaal beleid zijn gecreëerd. Terwijl zowel linkse als rechtse partijen economische globalisering en privatiseringen omarmden, presenteerde extreemrechts zich als beschermer van de natie – en vulde zo het vacuüm van hoop.
Europa staat op een beslissend kruispunt. We kunnen de normalisatie van haat en uitsluiting laten voortwoekeren, of kiezen voor solidariteit en sociale rechtvaardigheid. Dat vereist meer dan electorale allianties: het vraagt om organisatie, actie en een overtuigend alternatief verhaal. De opkomst van de Nouveau Front Populaire in Frankrijk bewijst dat verzet mogelijk is, mits we de angstpolitiek van extreemrechts doorbreken en radicale solidariteit centraal stellen.
De toekomst van Europa wordt nu bepaald. Angst en haat zijn luid, maar ze hoeven niet te winnen. Alleen door verbondenheid en gelijkheid kunnen we de democratie beschermen en een hoopvoller pad kiezen.
