De afgelopen weken hebben we de tijd gehad om na te denken over wat de recente verkiezingsresultaten ons vertellen over de stand van de politiek in Europa. Wat deze resultaten onthullen, is zowel verontrustend als cruciaal om te begrijpen, vooral nu de toekomst van het continent op het spel staat.
Wat we zien, is dat het fascisme in veel Europese landen, waaronder Frankrijk, aan kracht wint. De extreemrechtse partijen hebben nu genoeg macht om naar een gevaarlijker fase te bewegen. In Frankrijk heeft het extreemrechtse Rassemblement National (RN) bijvoorbeeld een grote overwinning behaald bij de Europese verkiezingen, wat een zorgwekkend signaal afgeeft. Als reactie hierop werd de Nouveau Front Populaire (NFP), een coalitie van centrumlinkse en linkse partijen, gevormd om een vuist te maken tegen deze opmars van extreemrechts en om te proberen de politieke balans te herstellen.
Hoewel de coalities achter president Macron doorgaans goed samenwerken, is de linkse coalitie, de NFP, slechts losjes verbonden. Er ontbreekt een sterke, centrale leider die de diverse partijen samenhoudt, en er is een goede kans dat de socialisten de coalitie al hebben verlaten tegen de tijd dat dit artikel verschijnt.
Wat bijzonder verontrustend is, is dat RN niet eens de meerderheid van de stemmen kreeg bij de Europese verkiezingen, maar wel significant meer dan de andere partijen. Zowel de linkse als de centrumrechtse blokken kregen elk ongeveer 7 miljoen stemmen, terwijl Le Pen’s extreemrechtse partij er 10 miljoen behaalde. Maar het probleem gaat dieper: honderden kandidaten moesten zich terugtrekken uit de race om te voorkomen dat extreemrechtse kandidaten hun grote voorsprong in een totale overwinning zouden omzetten. Dit toont een duidelijke verschuiving in de politieke dynamiek aan, vooral vergeleken met twee jaar geleden toen RN slechts 4 miljoen stemmen kreeg.
De snelle groei van extreemrechts in Europa weerspiegelt niet alleen een toenemende afwijzing van traditionele politieke partijen, maar ook een gevaarlijke verschuiving naar intolerantie en autoritarisme. Wanneer mainstream politici beginnen te capituleren voor deze ideologieën, dreigt de kern van democratische waarden in heel Europa te worden uitgehold.
Deze trend is niet alleen in Frankrijk te zien; het verspreidt zich als een olievlek over heel Europa. Bij de recente EU-verkiezingen haalde de extreemrechtse partij in Frankrijk bijvoorbeeld zo’n 31% van de stemmen, en vergelijkbare winsten werden behaald in landen zoals Italië, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Nederland. Deze opkomst van extreemrechts betekent een veel problematischer Europese Unie, waar deze groepen steeds meer macht verkrijgen. Centristische politici voelen zich daardoor steeds comfortabeler om extreemrechtse standpunten over te nemen, bijvoorbeeld over immigratie. Dit leidt tot strengere regels, zoals het nieuwe migratiepact in de EU, een wet die ervoor zal zorgen dat immigranten onder zeer moeilijke omstandigheden worden vastgehouden, soms wel zes maanden, en dat er niets wordt gedaan om mensen te helpen die de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee maken.
Het is essentieel om te benadrukken dat immigratie geen probleem is. Sterker nog, immigratie biedt veel voordelen. Uit studies blijkt bijvoorbeeld dat immigratie de lonen verhoogt en de werkgelegenheid voor de oorspronkelijke bevolking bevordert. Bovendien plegen immigranten minder misdaden dan mensen die in het land zelf zijn geboren, en ze dragen enorm bij aan de cultuur van hun nieuwe land. Helaas leidt de door extreemrechts aangewakkerde angst voor immigratie tot geweld en vijandigheid in heel Europa. Dit is een trend die we moeten doorbreken.
Binnen de EU zal de toenemende invloed van extreemrechts waarschijnlijk leiden tot zwakker klimaatbeleid, meer militaire uitgaven en bezuinigingen op de gezondheidszorg. Een nieuwe extreemrechtse groep, “Patriots for Europe,” is opgericht in het Europees Parlement en promoot de gebruikelijke standpunten van extreemrechts, zoals het verminderen van belastingen voor de rijken en het beschermen van “Europese cultuur.” Dit betekent in de praktijk vaak het uitsluiten van mensen van kleur en het tegengaan van de rechten van LGBTQ+ personen.
De normalisatie van extreemrechtse politiek heeft grote gevolgen. In Frankrijk bijvoorbeeld heeft president Macron extreemrechtse retoriek overgenomen, zoals het versterken van wetten tegen “separatisme” die gericht zijn op moslimorganisaties en het verspreiden van angst voor de “ontcivilisering” van Frankrijk. Deze ontwikkeling legitimeert extreemrechts en maakt fascisme acceptabeler voor het grote publiek.
Fascisme gedijt op het idee dat een land in verval is en dat de schuld daarvan ligt bij een bepaalde buitenstaandersgroep. Deze flexibele ideologie past zich gemakkelijk aan verschillende situaties aan, waardoor het een krachtige en gevaarlijke kracht is. Het gevaar ligt in de schijnbare eenvoud van de boodschap: vroeger was alles beter, en dat is nu niet meer zo door ‘hen’ – de vreemden, de buitenstaanders. Dit soort denken wakkert niet alleen haat aan, maar maakt het ook mogelijk dat extreemrechts zichzelf aanpast aan verschillende nationale contexten, waardoor het moeilijk te bestrijden is.
Het gevaar van fascisme ligt niet alleen in zijn gewelddadige retoriek, maar in zijn vermogen om zich te vermommen als een redder van nationale identiteit. Terwijl de economische ongelijkheid groeit, biedt extreemrechts een bedrieglijk eenvoudige oplossing: de schuld afschuiven op ‘de ander,’ en zo angsten en ressentimenten uitbuiten die door het neoliberalisme zijn gecreëerd.
De opkomst van extreemrechtse nationalistische partijen is geen toevallige ontwikkeling; het komt voort uit decennia van neoliberaal beleid dat ongelijkheid heeft vergroot en sociale vangnetten heeft ontmanteld. Terwijl zowel links als rechts zich steeds meer op dezelfde neoliberale economische agenda richtten, zoals privatiseringen en deregulering, greep extreemrechts de kans om zich te presenteren als de verdediger van de nationale identiteit tegen de chaos van het globalisme.
Maar hoe zijn we hier gekomen? Europa staat nu op een kruispunt. Extreemrechts is in opkomst, maar er is nog steeds een kans om deze ontwikkeling te stoppen. Links moet zich verenigen, niet alleen tijdens verkiezingen, maar ook door zich te organiseren buiten de reguliere politiek, om het verhaal van extreemrechts tegen te gaan en een politiek van solidariteit en gelijkheid op te bouwen. Het recente succes van de Nouveau Front Populaire in Frankrijk, die opkwam tegen bezuinigingen, laat zien dat er hoop is. Maar of Europa de fouten uit het verleden zal herhalen of zal kiezen voor een politiek van radicale solidariteit, zal de toekomst uitwijzen.
Samenvattend staan we op een beslissend moment: de opkomst van extreemrechts is zorgwekkend en dreigend, maar er is ook de mogelijkheid om weerstand te bieden en een koerswijziging te forceren. Wat nu gebeurt, zal bepalen hoe de Europese politiek zich de komende jaren zal ontwikkelen, en het is aan ons allen om ervoor te zorgen dat solidariteit en rechtvaardigheid het winnen van angst en haat.