Twee voormalige staatshoofden, Jorge Fernando ‘Tuto’ Quiroga Ramírez uit Bolivia en Andrés Pastrana uit Colombia, hebben zich opnieuw nadrukkelijk op het wereldtoneel gemanifesteerd. Met hun recente mediacampagnes en openlijke steun aan de Venezolaanse oppositie wekken ze niet alleen herinneringen op aan eerdere buitenlandse inmenging in Latijns-Amerika, maar leggen ze ook de diepe verwevenheid bloot tussen politieke ambities en internationale machtsverhoudingen. Hun politieke nalatenschap is allesbehalve onomstreden; de nauwe banden met westerse elites en de onuitgesproken belangen die zij vertegenwoordigen, kleuren hun huidige optreden in een regio die nooit helemaal verlost lijkt van geopolitieke druk.
Jorge Fernando ‘Tuto’ Quiroga Ramírez, die in 2001 kortstondig aan het hoofd stond van Bolivia na de dictatuur van Hugo Banzer Suárez, en Andrés Pastrana, president van Colombia van 1998 tot 2002, voeren tegenwoordig een opvallend offensieve mediacampagne tegen de Venezolaanse regering. Beide mannen dragen een beladen politiek verleden met zich mee. Zo mislukten onder Pastrana’s bewind de vredesonderhandelingen met guerrillagroepen FARC en ELN, wat hem destijds op felle kritiek kwam te staan.
Onlangs reisden Pastrana en Quiroga naar Cuba om daar een prijs in ontvangst te nemen van een lokale dissidentengroep, ondersteund door IDEA, een platform van 37 voormalige presidenten en staatshoofden. Het liep echter anders: bij aankomst in Havana werden ze de toegang geweigerd en zelfs kort vastgehouden. Pastrana sprak later via Twitter van ‘deportatie’ en deelde een foto waarop hij samen met Quiroga het bekende “L”-teken voor “libertad” (vrijheid) maakt. Het Cubaanse ministerie van Buitenlandse Zaken (MINREX) hield zich op de vlakte, terwijl het communistische dagblad Granma IDEA betichtte van het ondermijnen van ‘progressieve projecten’ in Latijns-Amerika.
Hoewel IDEA zich presenteert als pleitbezorger voor democratie en mensenrechten, zien linkse en communistische bewegingen in de regio het vooral als een vehikel voor neoliberale en imperialistische belangen. De voormalige presidenten lijken niet alleen uit morele overtuiging te handelen, maar ook economische en geopolitieke motieven na te streven. Hun innige banden met westerse elites maken hen spreekbuizen voor wat velen zien als de voortzetting van economische herkolonisatie in Latijns-Amerika – een regio die al decennialang te maken heeft met inmenging van buitenaf.
Pastrana en Quiroga voeren nu campagne voor de vrijlating van twee Venezolaanse oppositieleden die, volgens de autoriteiten, betrokken zouden zijn geweest bij pogingen tot destabilisatie. Hun optreden gaat verder dan symboliek; het is onderdeel van een bredere poging om het Venezolaanse rechtssysteem in diskrediet te brengen en steun te mobiliseren voor buitenlandse inmenging. De nauwe banden van deze ex-presidenten met de Verenigde Staten voeden bovendien het wantrouwen dat Washington opnieuw zijn invloed probeert uit te oefenen.
In maart vorig jaar arresteerde Venezuela een aantal Amerikanen die naar verluidt invloed probeerden uit te oefenen in grensplaatsen aan de Colombiaanse kant. De regering beweerde dat deze Amerikanen betrokken waren bij plannen voor een staatsgreep, al blijft onafhankelijke bevestiging van deze beweringen uit. Toch past dit incident in een bredere context van voortdurende druk en inmenging van buitenaf in Latijns-Amerika.
Dit alles laat opnieuw zien hoe ingewikkeld de situatie is rondom buitenlandse bemoeienis in de regio. Achter mooie woorden over democratie en mensenrechten schuilt vaak een drang om westerse hegemonie veilig te stellen en regeringen die buiten het kapitalistische paradigma opereren, te ondermijnen. Onafhankelijk onderzoek blijft belangrijk, maar het zou beslist naïef zijn om de rol van deze voormalige presidenten en hun connecties met het neoliberale establishment zomaar terzijde te schuiven.