Het probleem van zorgcowboys – bedrijven die ongekende winsten maken uit publiek zorggeld – is een hardnekkig fenomeen. Ondanks jaren van journalistiek onderzoek, politieke beloften en verontwaardiging in de publieke opinie, lijkt er weinig te veranderen. Sterker nog, deze frauduleuze praktijken worden steeds geraffineerder, terwijl de controle erop afneemt. Hoe kan dit, en wat zegt dit over de manier waarop onze zorg is georganiseerd?
De Gevolgen van Marktwerking in de Zorg
In Nederland hebben we de zorg grotendeels aan de markt overgelaten. Dat betekent dat zorgbedrijven winst mogen maken op de diensten die zij leveren, ondanks dat het hier om publiek gefinancierde zorg gaat. Het idee was ooit dat concurrentie zou zorgen voor betere en efficiëntere zorg, maar de praktijk toont iets anders. De marktlogica heeft geleid tot een situatie waarin bedrijven de zorgsector zien als een lucratief verdienmodel.
Wanneer winst het doel is, in plaats van goede zorg, ontstaan er perverse prikkels. Zorgbedrijven doen er alles aan om de marges te maximaliseren, en sommige schrikken daarbij niet terug voor fraude. Ze verbergen winsten door bijvoorbeeld hoge ‘advieskosten’ of ‘kantoorbenodigdheden’ op te voeren, en sluizen geld weg via vastgoedconstructies. Dit alles gaat ten koste van de zorg voor de meest kwetsbare mensen in onze samenleving: ouderen, mensen met een beperking en patiënten in de geestelijke gezondheidszorg.
Advertentie:
Dubieuze Praktijken en Gebrek aan Toezicht
Uit onderzoek blijkt dat deze malafide zorgondernemers in sommige gevallen winstmarges van 10 tot wel 65 procent realiseren – volstrekt ongebruikelijk in de zorgsector, waar marges van 3 tot 5 procent normaal zijn. Deze buitensporige winsten vloeien vaak weg via dividenduitkeringen, waarbij directeuren en aandeelhouders zichzelf miljoenen uitkeren. Het is publieke verontwaardiging waard, maar toch blijft het structurele probleem onaangepakt.
Zolang zorg als een commerciële markt wordt gezien, zullen malafide zorgondernemers de mazen blijven vinden om winsten boven zorgkwaliteit te stellen. Het probleem is niet enkel fraude, maar een systeem dat winst boven mensen plaatst.
Een vernietigend rapport van de Algemene Rekenkamer uit 2022 wees erop dat de bestrijding van zorgfraude nauwelijks effectief is. Zelfs wanneer fraude wordt vastgesteld, leiden deze bevindingen zelden tot harde maatregelen. Ondertussen daalt het aantal meldingen van zorgfraude dat wordt gedeeld tussen instanties, deels omdat toezichthouders te voorzichtig zijn door strikte interpretaties van privacywetgeving. Maar er is een dieper probleem: er is simpelweg te weinig politieke wil om de zorgfundamenten opnieuw in te richten.
Waarom Dit Blijft Gebeuren
De oorzaak ligt voor een groot deel in de structuur van de zorg zelf. Zolang zorg wordt georganiseerd als een commerciële sector, met winst als een legitiem doel, zullen er actoren zijn die misbruik maken van het systeem. Het is geen kwestie van een paar ‘rotte appels’; het is het resultaat van een systeem dat deze praktijken in de hand werkt.
In plaats van zorg te zien als een publieke voorziening, is het door privatisering verworden tot een markt waar concurrentie en kostenbesparing centraal staan. De gevolgen daarvan zijn duidelijk: er is minder aandacht voor kwaliteit en meer focus op winstmaximalisatie. Dit gaat vaak ten koste van zowel de cliënten als het zorgpersoneel, dat te maken heeft met werkdruk en onderbetaling.
Tijd voor Radicale Hervorming
De enige manier om de zorgcowboys te stoppen, is door de fundamenten van het zorgstelsel te herzien. De marktwerking moet worden teruggedraaid en zorg moet weer gezien worden als een publieke taak, waar winsten geen plaats hebben. Zorggeld moet naar zorg gaan – niet naar vastgoedportefeuilles van directeuren of winstuitkeringen voor aandeelhouders.
Zorg is geen product, en patiënten zijn geen klanten. Alleen door zorg weer te zien als een publieke verantwoordelijkheid kunnen we voorkomen dat winsten worden gemaakt over de ruggen van de meest kwetsbaren in onze samenleving.
Dit vraagt om politieke moed en visie. Er is jarenlang gepraat over het dichten van mazen in de wet, maar dat zal nooit genoeg zijn zolang de zorg als verdienmodel blijft bestaan. De tijd is gekomen om zorg terug te brengen naar haar essentie: dienen, niet verdienen.
Zorg als Publieke Voorziening
We kunnen niet langer accepteren dat bedrijven misbruik maken van publiek zorggeld, terwijl kwetsbare mensen hieronder lijden. De markt heeft laten zien dat zij niet in staat is om zorg op een humane, eerlijke manier te organiseren. Het is tijd voor een zorgstelsel dat draait om mensen, niet om winst.
De Ommekeer van Fleur Agema
Fleur Agema’s opmerkelijke draai van een uitgesproken tegenstander van private investeerders in de zorg naar een minister die hun aanwezigheid rechtvaardigt, toont pijnlijk aan hoe politieke macht principes kan vervormen. Als voormalig voorvechter van publieke zorg zonder winstmotief, stemde ze lange tijd tegen de commercialisering van de sector. Nu ze als minister echter beweert dat private equity ‘bijdraagt aan betaalbare zorg’, verraadt dit niet alleen haar eerdere standpunten, maar versterkt het ook de invloed van winstgerichte investeerders in ons zorgstelsel. Dit politieke draaipunt ondermijnt zowel de zorgkwaliteit als het publieke vertrouwen in onze gezondheidszorg.