Stel je een stad voor, bruisend van handel. Je werkt, koopt, verkoopt – alles volgens de bekende regels van het kapitalisme. Je weet waar je aan toe bent: arbeid levert geld op, geld geeft toegang tot goederen, en winst is de beloning voor slim ondernemerschap. Maar op een dag kijk je om je heen, en besef je: die marktstad bestaat niet meer. Je zit in een digitaal fort, omringd door onzichtbare muren. Binnenkomen kost geld, en dat geld stroomt richting één poortwachter. Of liever: één platform.
Welkom in het tijdperk van het technofeodalisme.
Kapitalisme leeft niet meer – het is opgeslokt
Volgens de Griekse econoom Yanis Varoufakis is het kapitalisme niet bezweken aan een revolutie, maar aan een stille mutatie. Zonder tromgeroffel, maar gedreven door technologische macht en financiële concentratie. Wat overbleef noemt hij technofeodalisme: een systeem waarin bedrijven als Amazon, Google en Apple niet meer concurreren op de markt, maar de markt zelf bezitten. Ze zijn de nieuwe landheren – maar dan digitaal.
Geen markten meer, maar ecosystemen
Platforms zijn geen neutrale tussenpersonen. Neem Amazon: je denkt dat je shopt in een vrije markt, maar in werkelijkheid navigeer je door een gesloten universum, beheerd door één enkele speler. Je onderhandelt niet, je zwerft niet rond – je volgt het pad dat voor je is uitgezet. Iedere klik, zoekopdracht of aankoop wordt vastgelegd, geanalyseerd en te gelde gemaakt. Dit is geen markt meer; dit is een domein. En jij bent geen klant, maar een onderhorige.
De opkomst van digitale pacht
Waar traditionele kapitalisten hun rijkdom haalden uit productie, halen de nieuwe heersers hun inkomen uit toegang. Deze cloud-rent – soms tot 40% commissie – is wat appontwikkelaars betalen aan Apple, of handelaars aan Amazon. En gebruikers? Wij betalen met data, aandacht en gedrag. Zelfs als iets ‘gratis’ lijkt, is het dat zelden.
Zelfs je dromen worden gemonetariseerd
Wat Varoufakis scherp blootlegt, is hoe onze autonomie verdampt. Waar we ooit nog konden ‘uitloggen’, lijken we nu permanent online – en altijd bezig met zelfpresentatie. Slapen, scrollen, posten: het voedt allemaal het profiel dat we bouwen voor algoritmes, werkgevers, en adverteerders. ‘Jezelf zijn’ is tegenwoordig een merkstrategie.
Je digitale ik is niet van jou
Je online identiteit – toegang tot e-mail, bankzaken, sociale contacten – hangt af van bedrijven, niet van overheden. Als Google of Meta je buitensluit, besta je digitaal simpelweg niet meer. En dat is geen detail: het betekent dat het recht op bestaan in de digitale wereld inmiddels geprivatiseerd is.
Democratie verliest terrein, socialisme staat buitenspel
De oude balans tussen kapitaal en arbeid wankelt. Industriële macht is verschoven naar digitale infrastructuur, en vakbonden kunnen weinig beginnen tegen algoritmisch beheer. Regeringen? Die proberen invloed te behouden, maar lijken vaak eerder hofleverancier dan machtsspil. De echte beslissingen vallen elders – in de bestuurskamers van techgiganten.
De nieuwe feodale ladder
In deze digitale feodale orde staat aan de top een kleine elite: de cloudheren. Figuren als Bezos, Musk en Zuckerberg beheren niet alleen netwerken, maar ook de spelregels van onze digitale wereld. Onder hen bevinden zich de vazallen – ondernemers en producenten die weliswaar zelfstandig lijken, maar in werkelijkheid toegang huren tot de platforms van hun meesters. Nog een trede lager werken de cloudproleten: mensen in magazijnen, achter stuurwielen of beeldschermen, die de fysieke arbeid leveren in dienst van digitale structuren. En helemaal onderaan vinden we de cloudlijfeigenen – jij en ik, de gewone gebruikers, die onbewust waarde creëren door simpelweg aanwezig te zijn, te scrollen, te klikken, te delen.
Hoe het zo ver kwam
De financiële crisis van 2008 had een keerpunt kunnen zijn, maar werd een katalysator. In plaats van investeren in de reële economie, stroomde geld richting aandelen, speculatie – en cloudbedrijven. Alleen techbedrijven bouwden nog aan ‘echte’ infrastructuur: datacenters, netwerken, AI. Daarmee veroverden ze een machtspositie waar niemand meer omheen kan.
Een digitale Koude Oorlog
De strijd tussen de VS en China is minder ideologisch dan geopolitiek: het gaat om wie het machtigste cloudimperium bezit. Silicon Valley versus Shenzhen. En de rest van de wereld? Die probeert zich staande te houden in de schaduw van deze digitale reuzen.
Kan het anders?
Varoufakis is geen technopessimist. Hij gelooft dat technologie bevrijdend kan zijn – mits we haar collectief beheren. Geen monopolie, maar meervoudig eigenaarschap. Geen digitale landheren, maar publieke platforms. Geen angst voor innovatie, maar democratische controle over infrastructuur.
Geen sciencefiction, maar realiteit
Technofeodalisme is geen toekomstbeeld. Het is nu. Je voelt het wanneer je swipet, bestelt, streamt of solliciteert. Dit is niet simpelweg een doorgeschoten versie van het kapitalisme – het is een nieuw systeem. En het groeit.
Wil je eruit breken? Dan is nostalgie naar oude tijden niet genoeg. Dan moeten we technologie politiek maken. En vechten voor een toekomst waarin de cloud van ons allemaal is.
Nieuwe inzichten, kritische verhalen
Op vrheid.nl schrijven we over vrijheid, gelijkheid, klimaat en LHBTQ+ rechten. Altijd scherp, altijd onafhankelijk. Blijf ons volgen en mis niets!