Nina Simone, geboren als Eunice Kathleen Waymon in 1933, was veel meer dan zomaar een artiest. Ze werd een onmisbare stem in de strijd tegen raciale onderdrukking en sociale onrechtvaardigheid in Amerika. Haar muzikale reis begon in 1954 in Atlantic City, waar ze onder de naam Nina Simone – een koosnaam die ze van haar Spaanse vriendje had gekregen – een baan als muzikant kreeg. De achternaam “Simone” ontleende ze aan de Franse actrice Simone Signoret, een toonbeeld van kracht en elegantie.
De Start van een Fenomeen
Simone’s intrede in de muziekwereld was allesbehalve conventioneel. Ze had geen formele zangopleiding toen ze begon, maar dat weerhield haar er niet van om binnen een paar jaar uit te groeien tot een van de meest gevierde nachtclubacts aan de Amerikaanse oostkust. Haar talent bleef niet onopgemerkt. Syd Nathan, de sluwe maar invloedrijke baas van ‘King Records’, bood haar een contract aan bij de jazzafdeling van Bethlehem Records. Nathan stond bekend om zijn kille zakelijkheid – hij had ooit James Brown’s “Please, Please, Please” als “het ergste stukje onzin” afgedaan. Toch zag hij potentieel in Simone.
Haar eerste grote hit kwam in 1958 met een eigenzinnige interpretatie van “I Loves You Porgy”, een nummer van George en Ira Gershwin. Het lied bereikte nummer achttien op de Billboard Hot 100 en nummer twee op de R&B-hitlijst, waarmee Simone’s naam voorgoed in de annalen van de Amerikaanse muziek werd bijgeschreven.
Uitbuiting en Zelfbevrijding
Achter de schermen was het echter niet altijd even rooskleurig. Simone ontdekte pas later dat ze bij het aannemen van een voorschot de rechten op haar nummers had weggegeven. Nathan had handig gebruikgemaakt van haar onervarenheid door de rechten onder het pseudoniem ‘Lois Mann’ op zijn naam te zetten. Zulke praktijken waren wijdverspreid in de muziekindustrie, waar artiesten vaak weinig controle hadden over hun eigen werk. Voor Simone, die altijd op zoek was naar artistieke vrijheid, was dit een bittere les. Ze verliet Bethlehem Records en stapte een jaar later over naar Colpix Records, waar ze eindelijk meer zeggenschap kreeg over haar muziek.
“Voor veel artiesten is zelfbevrijding in de muziek niet alleen een kwestie van creativiteit, maar ook van het terugwinnen van controle in een industrie die vaak de grenzen opzoekt tussen exploitatie en kunst.”
Bij Colpix kwamen haar indrukwekkende liveoptredens – waarin ze moeiteloos klassieke piano mengde met jazz en blues – pas echt tot hun recht. Haar spel, doorspekt met invloeden van Bach en Chopin, werd een integraal deel van haar identiteit. Zoals ze zelf zei: “The best of both worlds, if I feel it, I need to play it.” Daarmee maakte ze duidelijk dat muziek voor haar geen vaststaand genre was, maar een levend, ademend geheel.
Een Stem tegen Sociaal Onrecht
In 1964, bij haar overstap naar Philips Records, begon Simone zich nadrukkelijker uit te spreken over de burgerrechtenbeweging. Eerder had ze dat nog vermeden – ze vond dat het lastig was om complexe politieke ideeën te vangen in een lied van drie minuten. Maar de aanhoudende rassenstrijd dwong haar om haar stem te laten horen. Haar lied “Mississippi Goddam” was een vlijmscherp protest tegen de moord op Medgar Evers en de bomaanslag in Birmingham waarbij vier zwarte kinderen omkwamen. Simone zei later over dit nummer: “Ik was niet kwáád, ik was gewelddadig.” In de zuidelijke staten werd het nummer geboycot of zelfs letterlijk doormidden gebroken en teruggestuurd naar de platenmaatschappij.
Simone’s muziek werd steeds explicieter politiek geladen. Met nummers als “Four Women”, “To Be Young, Gifted and Black” – later gecoverd door Aretha Franklin en Donny Hathaway – en “Backlash Blues” benadrukte ze haar overtuiging dat muziek een krachtig middel was in de strijd voor vrijheid en gelijkheid.
Het Verzet tegen Amerika
In 1970 verliet Simone de Verenigde Staten. Haar afkeer van de showbusiness, het institutionele racisme en de Amerikaanse politiek was onmiskenbaar. Uit protest tegen de Vietnamoorlog weigerde ze nog langer belasting te betalen en vertrok ze naar Europa, waar ze aanvankelijk in Barbados woonde. Daar scheidde ze van haar man en manager Andrew Stroud. Het vertrek was geen vlucht, maar een daad van verzet tegen een land dat haar talent had uitgebuit en haar rechten had ondermijnd.
Simone’s jaren in Europa waren een mengeling van reizen en introspectie. Ze woonde in Liberia, Zwitserland, Nederland en Frankrijk. Hoewel ze zich meer en meer terugtrok uit de spotlights, bleef ze af en toe optreden. In 1978 nam ze in België het album “Baltimore” op. Dat jaar werd ze ook gearresteerd voor belastingontduiking, een direct gevolg van haar principiële verzet tegen de Amerikaanse oorlogsinspanningen.
Simone en Nederland
Nederland speelde een bijzondere rol in haar leven. Tijdens het North Sea Jazz Festival in 1983 had ze een legendarisch conflict met organisator Paul Acket, die woedend zei dat “die vrouw er bij hem nóóit meer in zou komen”. Maar Simone’s koppigheid en uitgesproken mening maakten haar juist zo onvergetelijk.
Een andere connectie met Nederland was Wilhelm Langenberg, die haar hielp aan haar contract bij Philips. Toch was haar relatie met Nederland niet altijd rooskleurig. In 1995 haalde ze het nieuws door tijdens een ruzie op haar buren te schieten. Het incident leidde tot een diagnose van een bipolaire stoornis – een verklaring voor haar extreme stemmingswisselingen en soms grillige gedrag.
De Autobiografie in “Feelings”
Simone bleef optreden tot de zomer van 2002, toen bij haar borstkanker werd vastgesteld. Een van haar meest aangrijpende optredens was tijdens het Montreux Jazz Festival in 1976. Tijdens het nummer “Feelings” verloor ze halverwege de tekst en liet haar frustratie de vrije loop. Ze zei: “Als alles goed was geweest, had zo’n lied over gevoelens helemaal nooit geschreven hoeven te worden.” Het werd een tien minuten durend zelfportret, waarin ze haar hele leven, al haar pijn en triomfen, samenvatte.
Een Onvergetelijke Erfenis
Op 21 april 2003 overleed Nina Simone in het Zuid-Franse Carry-le-Rouet. Kort voor haar dood kende het Curtis Institute in Philadelphia – dezelfde school die haar ooit had afgewezen – haar alsnog een eredoctoraat toe. Een wrang maar krachtig eerbetoon.
Simone’s werk blijft tot op de dag van vandaag relevant. In een tijd waarin raciale spanningen en sociale onrechtvaardigheid opnieuw volop in het nieuws zijn, biedt haar muziek nog altijd een venster op de strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid. Haar vermogen om klassieke muziek, jazz, blues en protestliederen samen te smelten tot een uniek en oprecht geluid, bezorgt haar niet alleen een plek in de muziekgeschiedenis, maar ook in het hart van de bredere beweging voor mensenrechten.