Soms laat macht zich het duidelijkst zien in de manier waarop zij muren optrekt. Waar open overleg en wederzijdse inspraak ruimte maken voor diversiteit, kiest de PVV voor centralisatie en geslotenheid. In plaats van een gemeenschap die van onderop groeit, is zij gebouwd als een construct van bovenaf: strak geregisseerd, hiërarchisch en kwetsbaar voor de willekeur van één figuur. Het contrast met horizontale, zelfdragende vormen van samenwerking is daarmee pijnlijk zichtbaar, ook al wordt daar binnen de partij geen enkel spoor van toegelaten.
Sinds haar oprichting in 2006 heeft de Partij voor de Vrijheid (PVV) zich ontwikkeld van een eenmansproject tot de grootste politieke kracht van Nederland. Maar achter dat electorale succes schuilt een organisatie die radicaal anders in elkaar zit dan welke andere partij ook. Wie inzoomt op de interne dynamiek, stuit op een systeem dat draait om angst, strikte hiërarchie en het uitsluiten van tegenspraak. De verharding van de PVV in de afgelopen jaren is geen toeval, maar het directe gevolg van die unieke organisatievorm: een partij zonder leden, volledig geconstrueerd rond één persoon, Geert Wilders.
Kritische (ex-)leden: stemmen van binnenuit
De meest scherpe inkijkjes in de partijcultuur komen doorgaans van wie de deur achter zich dichttrok. Hero Brinkman verklaarde bij zijn vertrek in 2012 dat “alles uitsluitend draait om Geert Wilders”. Zijn oproep voor interne democratie – een ledenorganisatie, een jongerenafdeling – werd weggewuifd. Marcial Hernandez en Wim Kortenoeven spraken openlijk over de “dictatoriale trekjes” van hun leider Geert.
De rode draad: afwijkende stemmen worden gesmoord. Wie een vraag stelt, staat buiten.
Het patroon is opvallend constant. Wie kritiek uit, wordt buitengesloten. Jhim van Bemmel noemde de fractie “een ring van discipelen”, terwijl oud-medewerker Paul ter Linden de partij zelfs “een sekte” noemde. Zelfs Louis Bontes, jarenlang vertrouweling van Wilders, belandde op de zwarte lijst toen hij meer transparantie en interne hervormingen bepleitte. Hij werd prompt uit de partij gezet.
De structuur: een partij zonder leden
Formeel gezien is de PVV een unicum. Wilders is het enige officiële lid. Geen afdelingen, geen congressen, geen verkiezingen. Het hele bouwwerk is doelbewust opgezet om de chaos van de LPF te vermijden. Resultaat: een strak gecentraliseerde macht, met Wilders als onbetwiste spil.
Aanvankelijk werkte dat. Geen interne ruzies, fractiediscipline, een ogenschijnlijk eensgezinde boodschap. Maar het systeem kent een hoge prijs. De partij heeft geen maatschappelijke inbedding, geen leden die lokaal of regionaal de partij dragen. Wat overblijft is een politieke machine rond de persoon Wilders – een instrument om macht te verzamelen, geen democratische organisatie. Hoe anders zou het eruitzien als besluiten niet van bovenaf werden opgelegd, maar voortkwamen uit gemeenschappen die zichzelf organiseren, waarin iedereen evenveel stem heeft en macht voortdurend terugvloeit naar de basis? Zo’n structuur zou geen hiërarchische piramide zijn, maar een netwerk van onderlinge steun en verantwoordelijkheid, waarin verschillen ruimte krijgen in plaats van te worden gesmoord.
Besluitvorming: geregisseerd en geheimzinnig
De wekelijkse fractievergaderingen duren vaak amper twintig minuten. Debatten zijn er nauwelijks: “dat is aan Geert”. Verschillen van mening worden in commissies weggepoetst voordat ze de vergadertafel bereiken. Telefoons blijven buiten, uit angst voor lekken.
Zelfs op financieel vlak is de controle hermetisch. Toen penningmeester Louis Bontes vroeg om meer inzicht in de partijfinanciën, liep hij tegen een muur. Het bestuur bestond destijds uit drie mensen: Wilders, Martin Bosma en Fleur Agema. Meer interne checks waren er niet. Ook de kandidatenlijsten zijn een exclusieve aangelegenheid van de top: Wilders kan tot het laatste moment mensen doorschuiven of schrappen.
De obsessieve controle gaat soms tot in het kleinste detail: van lettertypes die lokale afdelingen moeten gebruiken tot het verbod op eigen WhatsApp-groepen. Dit is geen beweging, maar een strak geleid apparaat.
Kritiek en angst
“Wie spreekt, vliegt.” Dat ongeschreven motto typeert de PVV-cultuur. Dissidenten verliezen vrijwel altijd hun plek, vaak binnen dagen. Het beruchte gezegde dat “de PVV je laatste baan is” vat de sfeer goed samen: breken met Wilders betekent politieke zelfmoord.
Daar komt een verstikkende zwijgcultuur bij. Fractieleden krijgen waarschuwingen om niet met journalisten te praten. Zelfs een toevallige begroeting bij de lift kan argwanend worden opgevat. Het gevolg is een klimaat van wantrouwen, waarin iedereen meekijkt of iemand misschien lekt.
Ook naar buiten toe houdt de partij de luiken dicht. Interviews worden geweigerd, onderzoeksprogramma’s geboycot. De communicatie verloopt vrijwel uitsluitend via Wilders’ eigen sociale media. Persvoorlichters hebben één taak: de pers buiten houden. Zo leeft de PVV in een bunker, waar alleen zorgvuldig geregisseerde boodschappen ontsnappen.
Verharding als strategie
Opmerkelijk genoeg kost die gesloten partijcultuur nauwelijks electoraal draagvlak. Veel kiezers nemen de autoritaire organisatie voor lief zolang de PVV hun standpunten uitdraagt. Wilders wijst op het mandaat van de kiezer, en naar buiten toe toont de fractie discipline en eenheid.
Maar achter die façade schuilt de prijs: het ontbreken van interne democratie, het negeren van tegenspraak, een cultuur van angst en uitsluiting. De PVV is geen volksbeweging, maar een politieke machine die steeds verder verhardt. Het patroon is glashelder: centralisatie, discipline en de uitsluiting van afwijkende stemmen – precies dezelfde logica die de partij politiek uitdraagt.
Een democratisch probleem
De interne organisatie van de PVV is geen triviaal detail. Ze weerspiegelt haar politieke project. Wie binnen de partij angst en hiërarchie organiseert, kan moeilijk naar buiten treden met een geloofwaardig pleidooi voor democratie.
Inmiddels oefent de PVV reële regeringsmacht uit. Dat maakt haar gesloten structuur niet slechts een interne kwestie, maar een bedreiging voor de democratische cultuur in brede zin. Een partij die functioneert als sekte, kritiek smoort en transparantie afwijst, ondermijnt publieke controle en politieke weerbaarheid.
Voor progressieve krachten ligt hier een grote uitdaging: de autoritaire logica van de PVV blijven ontmaskeren en daar een alternatief tegenover zetten. Geen apparaat rond één man, maar een politieke praktijk die wortelt in collectieve inspraak, solidariteit en echte democratie. De vraag is alleen: wie durft die strijd voluit te voeren?
ALLRIOT is een onafhankelijk streetwear-brand uit Londen (sinds 2012) dat politiek en humor samenbrengt in scherpe ontwerpen. Met duurzame productie en sterke graphics maken ze kleding die niet alleen stijlvol is, maar ook een statement. Geen hype, geen sweatshops – gewoon eerlijke streetwear met ballen.
Bekijk de collectie op allriot.com
