De Vorming van de Hague Group – Terwijl de internationale rechtsorde steeds vaker wordt ondermijnd door machtige staten, hebben Zuid-Afrika en Maleisië het voortouw genomen in een nieuwe campagne om de autoriteit van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) en het Internationaal Strafhof (ICC) te beschermen. Dit initiatief, bekend als de Hague Group, bestaat uit negen landen – Naast Zuid-Afrika, bestaat de groep uit Namibië, Senegal, Colombia, Bolivia, Cuba, Honduras, Belize en Maleisië. – en heeft als doel om naleving van internationale wetgeving af te dwingen.
De oprichting van de groep komt op een moment waarop zowel de ICJ als de ICC worden geconfronteerd met ongekende weerstand, vooral in zaken over de oorlogen in Gaza en Oekraïne, en de bestrijding van mensensmokkel in de Middellandse Zee. Maar wat betekent deze ontwikkeling? Is het een keerpunt in de handhaving van internationaal recht, of slechts een symbolisch gebaar dat machtige staten zoals de VS en Israël naast zich neer zullen leggen?
Waarom de Hague Group Nu Nodig Is
Volgens Ronald Lamola, de Zuid-Afrikaanse minister van Internationale Betrekkingen, stuurt de oprichting van de Hague Group een duidelijke boodschap:
“Geen enkele natie staat boven de wet, en geen enkele misdaad mag onbeantwoord blijven.”
Deze woorden komen niet uit het niets. Zuid-Afrika bracht onlangs een zaak tegen Israël bij de ICJ, waarin het beweerde dat Israël zich schuldig maakt aan genocide in Gaza. Israël heeft deze beschuldigingen fel van de hand gewezen, maar de ICJ oordeelde op 26 januari 2024 in een voorlopig besluit dat Israël onmiddellijk maatregelen moest nemen om genocide te voorkomen en de humanitaire situatie in Gaza te verbeteren. Ondanks deze uitspraak blijft Israël zijn militaire acties voortzetten, terwijl humanitaire organisaties zoals Oxfam rapporteren dat de levering van hulpgoederen aan Gaza juist verslechterd is sinds de uitspraak van de ICJ.
De Hague Group is niet alleen opgericht om Israël ter verantwoording te roepen, maar ook om iets te doen aan het feit dat internationale regels vaak met twee maten worden gemeten. Sommige landen roepen hard om mensenrechten en rechtvaardigheid, maar passen die regels niet altijd eerlijk toe. De Maleisische premier Anwar Ibrahim benadrukte dit zo:
“Deze houding ondermijnt de fundamenten van het internationaal recht, en het is de taak van de wereldgemeenschap om dit recht te verdedigen.”
Dubbele Maten en Twee Gewichten
Een van de belangrijkste redenen waarom de Hague Group nu momentum krijgt, is de groeiende woede in het mondiale zuiden over de dubbele standaarden van westerse landen. Wanneer Rusland de soevereiniteit van Oekraïne schendt, worden strenge sancties opgelegd en spreekt men over oorlogsmisdaden. Maar als Israël uitspraken van de ICJ negeert, blijft serieuze druk vanuit het Westen uit.
Dit patroon is niet nieuw. De VS en zijn bondgenoten hebben lange tijd de ICC en ICJ gebruikt wanneer het hen uitkomt, terwijl ze deze instanties ondermijnen als ze zelf onder vuur komen te liggen. De VS heeft nooit de jurisdictie van het ICC erkend en heeft in het verleden zelfs openlijk gedreigd met sancties tegen ICC-functionarissen die mogelijke Amerikaanse oorlogsmisdaden in Afghanistan wilden onderzoeken.
Aandringen op de arrestatie van Netanyahu
Tijdens de oprichtingsbijeenkomst van de Hague Group in Den Haag benadrukten de deelnemende landen hun vastberadenheid om de internationale rechtsorde te handhaven. Een van hun eerste speerpunten is het bevorderen van steun voor het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC) tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu op verdenking van oorlogsmisdaden in de oorlog in Gaza.
Daarnaast wil de groep Israël dwingen zich te houden aan de beperkende maatregelen die het Internationaal Gerechtshof (ICJ) eerder oplegde in de genocidezaak die Zuid-Afrika tegen Israël aanspande. Volgens Zuid-Afrika houdt Israël zich niet aan zijn verplichtingen onder het Genocideverdrag en zet het zijn militaire operaties en blokkades voort, ondanks de gerechtelijke uitspraken.
In een gezamenlijke verklaring spraken de negen landen zich uit tegen de voortdurende wapenleveringen aan Israël, vooral als die bijdragen aan schendingen van Palestijnse rechten. Ze stellen dat Israël de afgelopen vijftien maanden een genocidale oorlog heeft gevoerd en roepen andere landen op om de militaire steun aan Israël te heroverwegen.
Internationale reacties en de positie van Nederland
Opvallend genoeg werd tijdens de bijeenkomst geen openlijke kritiek geuit op Nederland, ondanks het feit dat het land traditioneel een sterke bondgenoot van Israël is. Als gastheer van zowel het ICC als het ICJ bevindt Nederland zich in een diplomatiek delicate positie. De leden van de Hague Group waren echter minder terughoudend in hun kritiek op de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. De VS bereiden zelfs nieuwe wetgeving voor die sancties zou opleggen aan landen en instellingen die het ICC ondersteunen, wat de internationale rechtsorde verder onder druk zou zetten.
De negen landen hopen dat hun initiatief andere staten zal inspireren om zich bij hen aan te sluiten. Hoewel sommige waarnemers de Hague Group zien als een initiatief van het mondiale Zuiden, wezen de vertegenwoordigers erop dat landen als Spanje, België, Ierland en Noorwegen – waar veel steun voor de Palestijnen bestaat – zich in de toekomst wellicht ook zullen aansluiten.
Volgens de Namibische minister van Justitie, Yvonne Dausab, is de oprichting van de Hague Group noodzakelijk omdat de internationale vrede en veiligheid ernstig worden bedreigd. De groeiende steun voor het initiatief toont aan dat de onvrede over de selectieve toepassing van internationaal recht niet langer beperkt blijft tot enkele staten, maar een breder internationaal draagvlak begint te krijgen.
Nu is er een wetsvoorstel in het Amerikaanse Congres, gesteund door minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, dat sancties wil opleggen aan iedereen die samenwerkt met ICC-onderzoeken naar de VS of zijn bondgenoten. Dit zou zelfs familieleden van betrokkenen kunnen treffen.
Terwijl de VS dus bereid is om Rusland verantwoordelijk te houden voor zijn oorlogsmisdaden, werkt het tegelijkertijd actief tegen juridische processen die Israël en Amerikaanse functionarissen kunnen schaden. Deze hypocrisie heeft geleid tot toenemende frustratie, vooral in landen die direct de gevolgen voelen van de internationale rechtsorde die enkel lijkt te gelden voor de zwakkeren.
Erosie van de Rechtsorde
Niet alleen Israël en de VS dagen de legitimiteit van de ICC en ICJ uit. Ook elders wordt de autoriteit van deze instanties steeds verder uitgehold.
• Vladimir Poetin, tegen wie een ICC-arrestatiebevel loopt wegens oorlogsmisdaden in Oekraïne, reisde vrijelijk naar de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië – landen die het Statuut van Rome (het oprichtingsverdrag van het ICC) niet hebben ondertekend. Zelfs Mongolië, dat wél partij is bij het ICC, weigerde hem te arresteren.
• Benjamin Netanyahu, tegen wie eveneens een arrestatiebevel is uitgevaardigd, kan waarschijnlijk veilig reizen naar Europese landen zoals Italië, Roemenië en Hongarije, die al hebben aangegeven de uitspraak te zullen negeren.
• De beruchte Libische mensensmokkelaar werd in Italië gearresteerd op basis van een ICC-bevel, maar de rechtbank liet hem vervolgens terugvliegen naar Libië, waar hij als een held werd onthaald.
Dit alles ondermijnt de rechtsorde. Oona Hathaway, hoogleraar internationaal recht aan Yale, waarschuwt:
“Als we niet ingrijpen, zullen de regels zo verzwakt raken dat ze hun legitimiteit volledig verliezen. Dan zal ook de VS alle geloofwaardigheid verliezen. We kunnen op een punt komen waarop deze regels simpelweg niet meer te redden zijn, en dat zou een ramp zijn.”
Kan de Hague Group het Internationale Recht Redden?
De Hague Group heeft ambitieuze plannen. De VN-secretaris-generaal António Guterres heeft al een rapport uitgebracht over hoe lidstaten Israël kunnen dwingen zich te houden aan de ICJ-uitspraak, inclusief sancties en diplomatieke druk.
Daarnaast zal Zwitserland in maart een conferentie organiseren met de 196 ondertekenaars van de Verdragen van Genève om de verplichtingen onder het internationaal humanitair recht in de Palestijnse gebieden te bespreken. In juni volgt een conferentie in New York over een mogelijke tweestatenoplossing.
Maar veel critici vrezen dat deze maatregelen slechts symbolisch zijn. Israël heeft al laten zien dat het niet van plan is de ICJ-uitspraak te respecteren. En als de VS onder de regering-Trump weer terugvalt in openlijke vijandigheid tegenover internationaal recht, zal het voor de Hague Group moeilijk worden om echte verandering af te dwingen.
Belangrijke stap
Toch is de oprichting van de Hague Group een belangrijke stap. Het is een signaal dat het mondiale zuiden niet langer passief zal toekijken hoe internationale regels slechts selectief worden gehandhaafd. Het legt de hypocrisie van het Westen bloot en kan op termijn leiden tot een meer evenwichtige en eerlijke toepassing van het internationaal recht.
Maar de vraag blijft: kan internationaal recht nog effectief zijn in een wereld waar macht belangrijker lijkt dan principes? Of bevinden we ons al op het punt waarop wetten en rechtbanken slechts symbolische relikwieën uit een vervlogen tijdperk zijn?
De komende maanden zullen cruciaal zijn voor het lot van de ICC, de ICJ en het idee dat geen enkele staat boven de wet staat. De Hague Group heeft de eerste steen geworpen. Nu is het afwachten of het genoeg is om een lawine te veroorzaken.