Sinds de schokkende moord op parlementslid Jo Cox zijn alle Britten bezig met het verwerken van deze vreselijke gebeurtenis in verdriet, soberheid en bezinning. Maar het is niet alleen een moment van rouw; het is ook een moment van zelfreflectie en confrontatie met een ongemakkelijke waarheid.
De Quilliam Foundation, een van Engelands meest vooraanstaande anti-extremisme denktanks, was de eerste die het beest bij de naam noemde: Een extreem-rechtse nationalistische terreurdaad. Deze organisatie, die zich hoofdzakelijk richt op het bestrijden van islamitisch terrorisme, windt er geen doekjes om: “Wij roepen de media op deze daad te beschouwen als iedere daad van jihadistisch terrorisme. Wij roepen het volk op om deze daad bloot te leggen, te isoleren en extremistische ideologieën en praat uit te dagen voor wat ze zijn. En we roepen alle landen op om consequent verder te gaan met de aanpak van alle soorten van extremisme.”
Jo Cox, Labour parlementslid voor Batley en Spen, overleed in het ziekenhuis nadat ze in haar kiesdistrict werd neergeschoten en werd gestoken. Deze daad is meer dan een tragisch incident; het is een teken van een diepgewortelde, gevaarlijke ideologie die al te lang genegeerd is.
Waarom het benoemen van extreem-rechtse terreur essentieel is
Nog niet alles is bekend over de aanval, maar wat wel bekend is, is verontrustend. De moordenaar had een langdurige en aanhoudende belangstelling voor het neo-nazisme. Hij kocht boeken van de ‘National Alliance’, een Amerikaanse neo-nazi beweging, en drie getuigen verklaren dat hij tijdens het plegen van de aanslag ‘Britain first’ heeft geroepen. Hoewel de ‘Britain First’ beweging iedere band met de moordenaar ontkent en zijn broer hem voor gek verklaart, kunnen we niet langer wegkijken van het feit dat deze daad een diepere, sinistere onderstroom blootlegt die in onze samenleving aanwezig is.
Nazien en benoemen van extreem-rechtse motieven is essentieel om verdere radicalisering te voorkomen en de normalisering van haat te bestrijden.
Het is van cruciaal belang dat we deze gebeurtenis niet zien als een geïsoleerde daad van een ‘eenzame gek’, maar als een symptoom van een bredere, gevaarlijke beweging. Dit is niet anders dan wanneer een eenling inspiratie vindt bij ISIS of Al-Qaeda. We moeten ons bewust zijn van de toenemende tolerantie voor extreem-nationalistische ideeën zoals die van Donald Trump of Marine Le Pen. Het gevaar schuilt niet alleen in de directe daden van extremisten, maar ook in de normalisering van hun ideeën binnen het publieke debat.
De dreiging van extreem-rechts in historisch perspectief
Als West-Europees land denken we vaak gematigd, redelijk en verstandig te zijn. Maar we zijn niet immuun voor extremistische haat, hoe dan ook. We hebben het liever niet over ons voortdurende fascistische erfgoed, maar het is noodzakelijk om deze geschiedenis onder ogen te zien. Al in de jaren ’30 sympathiseerden fascistische bewegingen in Europa openlijk met Adolf Hitler. Deze gevaarlijke ideologieën hebben nooit helemaal het toneel verlaten en zijn nu weer aan het opkomen, aangewakkerd door economische onzekerheid en politieke onrust.
De aanslagpleger van Jo Cox was misschien een eenling, maar hij is niet de enige die inspiratie vindt in het neo-nazisme, net zoals andere eenzame figuren inspiratie vinden bij jihadistische groepen. Het wordt steeds duidelijker dat hij behoort tot het moordlustige extreem-rechts waar ook Anders Breivik en Timothy McVeigh toe behoren.
De groei van extreem-nationalistische ideeën vereist waakzaamheid, omdat de lijn tussen vreedzaam verzet en gevaarlijke opruiing vaak dun is.
Wat kunnen we doen?
Zijn alle extreem-rechtse activisten die immigratie willen tegenhouden en die tegen de Europese Unie zijn schuldig aan deze daad? Nee, net zoals niet alle moslims schuldig zijn aan jihadistisch terrorisme. Maar de grens tussen vreedzame onvrede en gevaarlijke opruiing is dun, en we moeten waakzaam zijn. De toenemende populariteit van extreem-nationalistische bewegingen, gevoed door politieke leiders die inspelen op angst en woede, maakt het noodzakelijk dat we deze ideeën uitdagen voordat ze verder wortel schieten in onze samenleving.
De verantwoordelijkheid van West-Europa
West-Europa is voor het merendeel fatsoenlijk en tolerant, maar deze tolerantie is niet vanzelfsprekend. De verantwoordelijkheid om het zo te houden ligt bij onszelf. We moeten ons bewust zijn van de gevaren van alle vormen van extremisme, niet alleen die welke door religie worden gemotiveerd, maar ook die welke voortkomen uit nationalisme en xenofobie. We moeten nadenken over waar de grens ligt tussen aanvaardbare uitingen van woede of vervreemding en gevaarlijke opruiing die tot geweld kan leiden.
Laten we niet alleen observeren, maar ook kritisch nadenken over de gevaren van dit soort extremisme in onze samenleving. Hoe kunnen we blijven wegkijken als dit soort haat groeit in onze eigen achtertuin? Wij moeten nu, meer dan ooit, opstaan tegen haat in al zijn vormen, en ervoor zorgen dat onze maatschappij blijft staan voor de waarden van vrede, rechtvaardigheid en menselijkheid.