Op een ijzige decemberavond in 1955, diep in het raciaal verdeelde Zuiden van de Verenigde Staten, stapt een uitgeputte Afro-Amerikaanse vrouw op de bus. Ze is 42, werkt als naaister, en wil gewoon naar huis. Haar naam: Rosa Parks. Wat zich vervolgens afspeelt – een simpele weigering om op te staan – klinkt klein, maar zou de loop van de Amerikaanse geschiedenis grondig opschudden.
Ze zat niet “verkeerd”. Haar plek in de bus viel binnen de regels van de zogenoemde Jim Crow-wetten1 – absurde wetten die mensen verdeelden op basis van huidskleur. Maar toen de chauffeur haar sommeerde op te staan voor een witte passagier, weigerde ze. Niet uit koppigheid, maar uit een diepgevoelde afwijzing van vernedering die al veel te lang had geduurd. Haar ‘nee’ was geen schreeuw, geen aanklacht – maar het was krachtig genoeg om muren te doen beven.
Men spreekt vaak over spontaniteit, alsof Rosa Parks toevallig in dat moment van verzet terechtkwam. Maar Parks was al jaren lid van de NAACP2 en volledig doordrongen van wat haar weigering zou kunnen betekenen. Ze zei het later zelf: “I did not get on the bus to get arrested; I got on the bus to go home.” Maar die reis naar huis werd een nationaal keerpunt. Haar arrestatie werd het startschot van de Montgomery Bus Boycot – een massaal, collectief protest dat 381 dagen zou aanhouden en het racistische bussysteem economisch op de knieën zou dwingen.
Zwarte inwoners van Montgomery weigerden de bus te nemen. Dag in dag uit liepen ze – soms uren – naar werk en school. Ze trotseerden regen, intimidatie, bedreigingen. Waarom? Omdat ze wisten dat ze streden voor meer dan zitplaatsen; ze streden voor waardigheid, voor bestaansrecht. Voor het recht om mens te zijn.
De jonge dominee Martin Luther King, Jr. werd het gezicht van deze opstand, maar de kracht lag bij de duizenden mensen die weigerden terug te krabbelen. Het verzet was vreedzaam, maar onverbiddelijk. En toen het Hooggerechtshof in december 1956 oordeelde dat segregatie in het openbaar vervoer ongrondwettelijk was, betekende dat meer dan een overwinning in de rechtszaal – het betekende: we zijn niet langer stil.
In Nederland grijpt schrijver en filosoof Maxim Februari vaak terug op Rosa Parks als symbool van burgerlijke ongehoorzaamheid. Zijn punt: wetten zijn geen heilige pijlers van moraal. Soms moeten ze gebroken worden, opdat de samenleving zichzelf opnieuw uitvindt. “Je hebt wetsovertredingen nodig om te kunnen beschaven,” zegt hij. En wie Rosa Parks begrijpt, weet: dat klopt.
Rosa Parks bewees dat een klein gebaar – stil, maar doelbewust – een enorme schokgolf kan veroorzaken. Ze deed het niet om beroemd te worden, maar omdat haar geweten het eiste. En daar zit de kracht van haar nalatenschap: dat elke daad, hoe bescheiden ook, telt. Dat opstaan tegen onrecht soms letterlijk betekent: blijven zitten.
- Jim Crow-wetten waren staats- en lokale wetten in de Verenigde Staten die vanaf het einde van de 19e eeuw tot in de jaren 1960 rassenscheiding legaliseerden, vooral in het Zuiden. Deze wetten verplichtten onder andere gescheiden scholen, openbaar vervoer, toiletten en horeca voor zwarte en witte Amerikanen, en stonden symbool voor een diepgewortelde institutionele discriminatie. ↩︎
- NAACP staat voor National Association for the Advancement of Colored People, een van de oudste en meest invloedrijke burgerrechtenorganisaties in de Verenigde Staten. Opgericht in 1909, zet de organisatie zich in voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen, met nadruk op juridische strijd tegen rassendiscriminatie en segregatie. ↩︎
