Aan het feit dat er mensen zijn die expliciet racistisch zijn, word je als persoon van kleur dagelijks herinnerd. Racisme is een ernstig probleem dat de gelijke rechten en vrijheden van individuen aantast. De Verenigde Naties definiëren racisme als elk onderscheid, elke vorm van uitsluiting, elk verschil, elke beperking of elke voorkeur gebaseerd op ras, huidskleur, afkomst of etniciteit. Dit gebeurt met de bedoeling of het effect om de erkenning, toekenning of uitoefening van gelijke rechten en vrijheden in de politieke, economische, sociale, culturele of anderszins publieke sfeer te frustreren of teniet te doen.
Racisme is niet zomaar wat. Het is een fundamenteel onrecht dat dieper gaat dan alleen een vorm van onderscheid maken tussen mensen, wat we voortdurend doen. Het verschilt ook van discriminatie, die zowel positieve als negatieve vormen kan aannemen. Racisme is een ernstige aantasting van de gelijke rechten en vrijheden van een individu of groep.
Stereotypering is het reduceren van een individu of groep tot een clichématig archetype, vaak gebaseerd op vooroordelen met betrekking tot ras, etniciteit, geslacht, seksuele geaardheid, nationaliteit, geloof, beroep of sociale klasse. Een voorbeeld van stereotypering is het idee dat alle vrouwen beter zijn in het zorgen voor kinderen. Dit soort stereotypen zijn gebaseerd op vooroordelen, maar zijn niet per definitie haatdragend of bedoeld om iemand zijn rechten te ontzeggen.
Hoewel stereotypering vaak samen met racisme optreedt, is het niet hetzelfde. Racisme heeft het effect om de gelijke rechten en vrijheden van mensen te ondermijnen. Stereotypering daarentegen is vaak minder direct schadelijk. Bijvoorbeeld, de stereotypen ‘Italianen zijn geweldig in bed’ en ‘donkere mensen hebben meer ritmegevoel’ zijn gebaseerd op algemene aannames en vooroordelen, maar hebben niet altijd de intentie om een specifieke groep te onderdrukken of hun rechten te ontnemen.
Om de verschillen duidelijker te maken: stel je voor dat racisme en stereotypering twee verschillende kledingstukken zijn. Het zou onjuist zijn om te zeggen dat als een jas in een tas past, de jas en de tas dezelfde dingen zijn. Racisme is als een zware, vaak bedreigende jas die een persoon belemmert in zijn of haar rechten. Stereotypering is als een tas – een object dat bepaalde eigenschappen of verwachtingen met zich meebrengt, maar niet per se de essentie van iemands bestaan bepaalt.
Een voorbeeld van stereotypering dat in Nederland veel besproken wordt, is Zwarte Piet. Voor sommigen is Zwarte Piet een onschuldige figuur die enkel bedoeld is om kinderen te vermaken. Voor anderen is het een stereotype dat teruggrijpt naar een tijdperk van slavernij en raciale onderdrukking. Voor deze mensen is Zwarte Piet niet alleen een ‘hulpje’ van Sinterklaas, maar ook een symbolisch overblijfsel van racistische praktijken uit het verleden.
De discussie over Zwarte Piet illustreert hoe stereotypering kan variëren in zijn impact en perceptie. Sommige mensen zien de figuur als een onschuldig deel van een feest, anderen ervaren het als een pijnlijk symbool van een racistische erfenis. Deze verschillende perspectieven benadrukken de complexiteit van hoe we racisme en stereotypering begrijpen en aanpakken.