30 Jaar Later – Op 1 januari 1994, terwijl de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA) van kracht werd, ontstond in Chiapas, Mexico een opstand die de wereld wakker schudde. De Zapatistas, een revolutionaire beweging van inheemse gemeenschappen, verklaarden de oorlog aan de Mexicaanse staat. Hun strijd was een krachtige afwijzing van neoliberaal beleid en een roep om autonomie en rechtvaardigheid.
NAFTA: Een Symbool van Neoliberale Onderdrukking
NAFTA werd gepresenteerd als een verdrag dat economische groei en modernisering naar Mexico zou brengen. Maar voor de Zapatistas en vele inheemse gemeenschappen betekende het juist een bedreiging voor hun bestaan. Het verdrag legaliseerde neoliberale hervormingen die al in gang waren gezet, zoals de ontmanteling van artikel 27 van de Mexicaanse grondwet, dat collectief landbezit beschermde. Dit maakte het mogelijk voor grote bedrijven om inheemse gronden op te kopen voor commerciële doeleinden, waardoor de bestaanszekerheid van deze gemeenschappen ernstig in gevaar kwam.
De Opstand: “¡Ya Basta!” tegen 30 Jaar Onderdak
Met de kreet “¡Ya Basta!” (“Het is genoeg!”) verklaarden de Zapatistas dat zij niet langer zouden toestaan dat hun rechten werden vertrapt. Ze bezetten verschillende steden in Chiapas en brachten hun boodschap naar de wereld: NAFTA zou alleen de rijken dienen en de armen verder marginaliseren. Hun manifest, de “Eerste Verklaring van de Lacandón Jungle”, riep op tot radicale hervormingen en beschuldigde de Mexicaanse overheid van verraad aan haar eigen volk ten gunste van multinationale bedrijven.
De Voorvechters: Het Hart van de Zapatista Beweging
De Zapatista-beweging zou niet mogelijk zijn geweest zonder de moed en visie van zijn voorvechters, onder wie veel inheemse vrouwen en mannen die hun leven hebben gewijd aan de strijd voor gerechtigheid. Een van de meest iconische figuren binnen de beweging is Subcomandante Marcos (later bekend als Subcomandante Galeano), de charismatische woordvoerder die uitgroeide tot het gezicht van de Zapatistas. Marcos, een voormalige academicus uit Mexico-Stad met een diepgaande kennis van marxistische en anarchistische theorieën, bracht de boodschap van de Zapatistas met een combinatie van poëzie, filosofie en scherpzinnige politieke analyse. Hij stond bekend om zijn karakteristieke bivakmuts en pijp, en zijn geschriften en toespraken hadden een enorme impact op de internationale perceptie van de Zapatista-beweging.
“De naam Marcos was slechts een stem, een echo die moest verdwijnen om plaats te maken voor de ware helden van deze strijd: de anonieme vrouwen en mannen die in stilte vochten voor gerechtigheid. Door de naam Galeano aan te nemen, eerde ik hen en de onverzettelijke geest van onze beweging.” — Subcomandante Galeano
In 2014 kondigde Marcos aan dat “Subcomandante Marcos” niet langer zou bestaan. Hij verklaarde dat de naam en het personage “Marcos” een strategische creatie waren om de aandacht te vestigen op de Zapatista-beweging, maar dat het tijd was om deze identiteit op te geven. Hij veranderde zijn naam in Subcomandante Galeano, als eerbetoon aan een geliefde Zapatista-lid en leraar, Galeano, die in mei 2014 werd vermoord door een paramilitaire groep. Door deze naamsverandering wilde Marcos de aandacht verleggen van zichzelf naar de bredere beweging en de vele anonieme strijders die aan de basis stonden van hun collectieve strijd.
Maar Marcos was slechts een van velen. Comandanta Ramona, een inheemse Tzotzil-vrouw, speelde een cruciale rol in de organisatie en leiding van de Zapatista-opstand. Ramona werd een symbool van de rol van inheemse vrouwen in de strijd voor autonomie en gendergelijkheid. Zij leidde de bezetting van San Cristóbal de las Casas en stond bekend om haar onvermoeibare inzet voor de rechten van inheemse vrouwen, die vaak dubbel werden onderdrukt door zowel het patriarchaat als de koloniale erfenis. Haar toewijding inspireerde talloze vrouwen binnen en buiten de Zapatista-gemeenschap om zich aan te sluiten bij de strijd.
Daarnaast is er Comandante Tacho, een ander prominent leider, die vaak werd gezien als een van de belangrijkste strategen van de Zapatista-beweging. Tacho was betrokken bij de organisatie van de militaire operaties tijdens de opstand en bleef een sleutelrol spelen in de verdediging van de Zapatista-autonomie.
Deze voorvechters, samen met vele anderen die in de schaduw werken, hebben hun levens op het spel gezet om een alternatief te creëren voor de onderdrukkende systemen die hen probeerden te vernietigen. Hun leiderschap was altijd gericht op collectieve besluitvorming en het versterken van de stem van de inheemse gemeenschappen zelf, wat bijdroeg aan de veerkracht en duurzaamheid van de beweging.
De Internationale Weerklank en Solidariteit
De Zapatistas kozen hun moment zorgvuldig. Terwijl de wereldleiders NAFTA vierden, vestigden zij de aandacht op de gevolgen voor de kwetsbaarste groepen in de samenleving. Door moderne communicatiemiddelen en de charismatische woordvoerders zoals Subcomandante Marcos wisten de Zapatistas hun boodschap wereldwijd te verspreiden. De opstand werd een symbool van verzet tegen neoliberalisme en inspireerde sociale bewegingen wereldwijd.
Drie Decennia van Autonomie en Verzet
Hoewel de Zapatistas hun initiële territoriale winsten moesten opgeven onder druk van het Mexicaanse leger, hebben ze in de daaropvolgende 30 jaar een duurzame autonome regio opgebouwd in de Lacandón Jungle. Hier hebben ze een alternatief model van zelfbestuur ontwikkeld, gebaseerd op directe democratie, collectief eigendom en respect voor inheemse tradities.
Hun verzet tegen NAFTA was niet slechts een strijd tegen één handelsverdrag, maar een bredere afwijzing van het neoliberale paradigma dat de wereld sinds de jaren ’80 heeft overheerst. De Zapatistas toonden aan dat het mogelijk is om zich te verzetten tegen globalisering en een alternatieve, rechtvaardigere samenleving te bouwen.
Reflectie op 30 Jaar Verzet
Dertig jaar na hun opstand herinneren de Zapatistas ons eraan dat economische modellen zoals NAFTA geen neutrale instrumenten zijn; ze dienen de belangen van de rijken en machtigen, vaak ten koste van de armen en gemarginaliseerden. Hun voortdurende strijd voor autonomie biedt een krachtige les in verzet en laat zien dat een andere wereld mogelijk is—een wereld waarin menselijke waardigheid en gemeenschapsrechten voorop staan.
Op deze 30e verjaardag van de Zapatista-opstand is het belangrijk om stil te staan bij hun erfenis en de lessen die ze ons blijven leren. Hun strijd tegen NAFTA blijft een bron van inspiratie voor iedereen die vecht voor sociale rechtvaardigheid en economische gelijkheid.
The Zapatista Movement: The Fight for Indigenous Rights in Mexico
How NAFTA Explains the Two Mexicos
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!