In veel moderne samenlevingen wordt voedsel vooral gezien als gemak: iets dat snel moet vullen, liefst weinig kost, en overal beschikbaar is. Maar achter deze ogenschijnlijke eenvoud schuilt een complexe realiteit waarin macht, winst en volksgezondheid op gespannen voet met elkaar staan. Vooral in de Verenigde Staten zien we hoe economische belangen diep ingrijpen in wat en hoe mensen eten. Dit artikel onderzoekt hoe het Amerikaanse kapitalisme niet alleen het voedselsysteem heeft getransformeerd, maar ook de gezondheid en autonomie van zijn burgers op het spel zet.
Niet in abstracte modellen of beleidsstukken, maar op het bord van miljoenen Amerikanen wordt zichtbaar wat er gebeurt wanneer marktlogica het eten overneemt. In de VS heeft het kapitalisme een eigenaardige vorm aangenomen: een systeem dat zijn eigen bevolking uitperst tot in hun eetgewoonten en fysieke gesteldheid. Onder het mom van efficiëntie en vooruitgang heeft het de burger omgevormd tot een trouwe consument—een die ondertussen langzaam vergiftigd wordt. Letterlijk.
We hebben het hier over ultrabewerkt voedsel. Wat ooit begon als een pragmatische oplossing om soldaten van voedsel te voorzien in oorlogstijd, is in handen van aandeelhouders verworden tot een sluipend gevaar dat dagelijks miljoenen Amerikanen bereikt via hun ontbijtgranen, snacks en diepvriesmaaltijden. Geen ongeluk. Geen bijwerking. Een systeem. Een winstgedreven strategie die voeding herleidt tot een chemisch product.
Van Oorlogsvoer tot Winkelkarretje
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zagen we het ontstaan van houdbare, synthetische voedingsmiddelen: poederkaas, ingeblikt vlees, chocolade die niet smelt. Destijds puur functioneel. Maar zodra de oorlog eindigde, zagen voedselgiganten potentieel: wat werkte voor soldaten, kon ook de huisvrouw worden aangepraat—en met flinke winst.
Ze verkochten het niet als noodoplossing, maar als luxe. Voedsel als technologie. “Sterke kinderen” dankzij Wonder Bread. TV-diners als het summum van modern gemak. De keuken veranderde in een assemblagelijn. Smaak werd bijzaak. Gezondheid? Ondergeschikt. Het lichaam? Een markt.
De Verstrengeling van Kapitaal, Media en Eten
Vanaf de jaren zeventig begon het systeem op volle toeren te draaien. Gesubsidieerde monoculturen als maïs en soja overspoelden de markt. Ze werden niet ingezet om honger te stillen, maar om ingrediënten te produceren voor de voedselindustrie: smaakversterkers, siropen, emulgatoren. Zo werd high fructose corn syrup het levensbloed van fastfood-Amerika.
En men begreep: je moet ze jong hebben. Tony the Tiger en kleurrijke verpakkingen waren geen kindvriendelijke versieringen, maar ontworpen verleidingen. Het brein van het kind werd de frontlinie. En terwijl ouders probeerden nee te zeggen, werkte de marketingmachine fulltime aan ja.
Elke poging tot regelgeving—van restricties op kindermarketing tot waarschuwingen op verpakkingen—werd vakkundig gesaboteerd door lobbygroepen. In het Amerikaans kapitalisme is publieke gezondheid geen prioriteit, maar een bedreiging voor de winst.
Van Sigaretten naar Suiker: De Industriële Wisseltruc
Toen de tabaksindustrie terrein verloor door onthullingen over haar dodelijke producten, vond ze een nieuw verdienmodel: eten. Philip Morris en R.J. Reynolds, ooit producenten van nicotine, kochten zich in bij Kraft, Nabisco en co. De tactieken bleven: verslaving, targeting van kwetsbaren, camouflage als comfort.
Ze begrepen het mechanisme: de vet-suiker-zoutcombinatie die hersenen herprogrammeert, die verlangen aanwakkert zonder ooit voldoening te geven. Geen voeding, maar farmaceutische manipulatie met een smaakje. Ze verkochten obesitas in een wikkel van gezelligheid.
En toen gezondheidsinstanties riepen om minder vet, kwam de industrie met vetvrije koekjes (barstensvol suiker), light chips met Olestra (bijwerkingen: darmklachten), en “gezonde” snacks die het consumptieprobleem alleen maar meer normaliseerden.
De Ongezonde Normaliteit
Rond 2010 werden de statistieken confronterend: meer dan een derde van de volwassenen obees, bijna een vijfde van de kinderen. Niet door luiheid, niet door gebrek aan wilskracht, maar door een systeem dat voedzaam eten duur maakt, en bewerkt eten onweerstaanbaar goedkoop en overal beschikbaar.
De mythe van individuele verantwoordelijkheid was altijd al een rookgordijn. Wat hier speelt, is een collectieve ziekte veroorzaakt door economische belangen. Hart- en vaatziekten, diabetes, cognitieve achteruitgang—de prijs van een markt die draait op consumptie in plaats van zorg.
Initiatieven als Bloomberg’s frisdrankverbod of Michelle Obama’s Move!-campagne stuitten op spot of bleven symbolisch. De macht van de voedselindustrie bleef onaangetast. Want waar miljarden op het spel staan, wordt beleid gekocht.
Een Dodelijke Verbintenis
Wat hier verloren gaat is meer dan gezondheid. Ultraprocessed food koloniseert meer dan alleen het lichaam; het vreet aan cultuur, gemeenschappelijkheid en autonomie. Het rooft ons onze eettafel, onze tradities, onze tijd.
Kapitalisme vergiftigt zijn volk niet per ongeluk. Het doet dat omdat het loont. En zolang voedselproductie in handen is van beursgenoteerde reuzen, blijft onze keuze ondergeschikt aan hun rendement.
Wat Nu?
Er is hoop, al is ze pril. Een lichte daling in de consumptie van ultrabewerkt voedsel. Meer onderzoek. Meer stemmen die zich uitspreken. Maar zolang de fundamenten van het systeem blijven staan, blijven dit kleine golven tegen een betonnen dam.
De weg vooruit vereist meer dan bewuste keuzes. Het vraagt een radicale herziening van de voedselketen: lokale controle, democratische productie, het loslaten van winst als doel. En vooral: verzet tegen het idee dat voedsel een handelswaar is.
Want zolang eten verkocht wordt als product en niet erkend wordt als recht, zullen we niet eten om te leven—maar leven om te consumeren.
