Houria Bouteldja is een Franse schrijver en politiek activist, bekend om haar scherpe kritiek op kolonialisme, racisme en de hypocrisie van westerse progressieve bewegingen. Ze was medeoprichter van de Parti des Indigènes de la République (PIR), een beweging die zich verzet tegen structureel racisme en het voortbestaan van koloniale machtsverhoudingen in Frankrijk. Haar werk is vaak confronterend en dwingt lezers om na te denken over ongemakkelijke waarheden, zowel over de westerse samenleving als over de rol van activisme binnen onderdrukte gemeenschappen.
Bouteldja’s bekendste werk, ‘Witte Schuld’ (‘Les Blancs, les Juifs et nous’), bracht in Frankrijk en daarbuiten veel debat teweeg. In dit boek legt ze de complexe relaties bloot tussen witte Fransen, Joodse gemeenschappen en mensen van kleur. Ze daagt de lezer uit om het idee van verantwoordelijkheid, schuld en bevrijding vanuit verschillende perspectieven te bekijken.
Witte privileges
Bouteldja betoogt dat de westerse samenleving nog altijd sterk beïnvloed wordt door een koloniale erfenis, die zich uit in ongelijkheid, racisme en een systeem waarin witte mensen structureel bevoorrecht worden. Dit systeem van wit privilege is niet alleen zichtbaar in economische en politieke machtsverhoudingen, maar ook subtiel verweven in culturele normen, taal en ideeën over wat als ‘neutraal’ of ‘universeel’ wordt gezien.
Volgens Bouteldja kan deze diepgewortelde ongelijkheid niet worden opgelost met symbolische gebaren, zoals het plaatsen van een inclusieve boodschap op sociale media, het bijwonen van een protestmars, of het oppervlakkig erkennen van het koloniale verleden. Zulke acties kunnen goedbedoeld zijn, maar veranderen de fundamentele systemische ongelijkheid niet.
Echte solidariteit
Ze legt uit dat veel witte progressieve activisten en bondgenoten in een paradoxale positie zitten. Aan de ene kant willen ze zich inzetten voor sociale rechtvaardigheid en opkomen voor gemarginaliseerde groepen. Aan de andere kant hebben ze vaak moeite om kritisch te kijken naar hun eigen bevoorrechte positie en wat het werkelijk zou betekenen om die privileges op te geven. Echte solidariteit vereist namelijk niet alleen empathie of steun, maar ook concrete stappen die vaak gepaard gaan met ongemak, verlies van voordelen of het inleveren van macht.
Kortom, Bouteldja stelt dat oppervlakkige solidariteit een obstakel vormt voor échte verandering, omdat het witte bondgenoten toestaat zich moreel goed te voelen zonder werkelijk iets aan de kern van het probleem te veranderen. Ze daagt lezers daarom uit om verder te gaan dan symboliek en zichzelf en hun plaats binnen deze machtsstructuren kritisch onder de loep te nemen.
De paradox van emancipatie: meer burgerrechten voor Joodse Fransen
Bouteldja onderzoekt in Witte Schuld de complexe relatie tussen witte Fransen en Joodse gemeenschappen. Ze laat zien dat beide groepen op verschillende manieren hebben geprofiteerd van koloniale systemen, terwijl ze zelf ook te maken hebben gehad met andere vormen van onderdrukking. Dit maakt gesprekken over bevrijding en solidariteit ingewikkeld en gevoelig.
Een concreet voorbeeld dat Bouteldja aanhaalt, is de historische positie van Joodse gemeenschappen in Frankrijk. Na de Franse Revolutie kregen Joodse Fransen meer burgerrechten en werden ze gedeeltelijk geïntegreerd in de samenleving. Tegelijkertijd werden ze soms gebruikt als tussenlaag tussen de elite en de koloniale onderklasse, bijvoorbeeld in Noord-Afrika, waar Joodse gemeenschappen privileges kregen die moslims werden ontzegd. Dit plaatste hen in een paradoxale positie: enerzijds slachtoffer van antisemitisme, anderzijds soms medeplichtig gemaakt aan koloniale structuren.
Deze paradox werkt vandaag de dag nog door in Frankrijk, waar antisemitisme en islamofobie vaak strategisch tegen elkaar worden uitgespeeld in politieke en maatschappelijke debatten. Joodse gemeenschappen worden soms als modelminderheid neergezet, terwijl moslims juist als een bedreiging voor de Franse identiteit worden geportretteerd. Dit voedt onderlinge wantrouwen en bemoeilijkt solidariteit tussen deze twee groepen, ondanks hun gedeelde ervaringen van uitsluiting en discriminatie.
Ook in Nederland zien we vergelijkbare dynamieken terug, waar politici zoals Geert Wilders regelmatig joodse gemeenschappen gebruiken als tegenwicht tegen moslims. Wilders stelt zich op als verdediger van ‘de joods-christelijke cultuur’, terwijl hij tegelijkertijd islamofobie voedt door moslims af te schilderen als een bedreiging voor de Nederlandse samenleving. Door joden te presenteren als ‘geïntegreerd’ en moslims als ‘onverzoenbaar anders’, versterkt hij verdeeldheid en houdt hij echte solidariteit tussen deze groepen tegen.
De arbeidersklasse en het koloniale voordeel
Aan de andere kant wijst Bouteldja erop dat witte Fransen – inclusief delen van de arbeidersklasse – vaak voordeel haalden uit de koloniale welvaart van Frankrijk. Goedkope grondstoffen, economische groei en nationale trots waren direct verbonden met de exploitatie van koloniën. Toch wordt deze geschiedenis zelden erkend of besproken in gesprekken over racisme en ongelijkheid in het hedendaagse Frankrijk.
Daarnaast kijkt ze naar de rol van mensen van kleur in dit systeem. Ze legt uit hoe koloniale denkbeelden soms onbewust worden overgenomen door gemarginaliseerde gemeenschappen zelf, wat zorgt voor verdeeldheid onderling. Een voorbeeld hiervan is de spanning tussen Noord-Afrikaanse en Sub-Saharaanse migranten in Franse voorsteden (banlieues). Beide groepen hebben te maken met armoede, discriminatie en politiegeweld, maar toch ontstaan er onderlinge conflicten die vaak worden aangewakkerd door negatieve stereotypen die ze van elkaar hebben overgenomen via koloniale beeldvorming.
Dit soort verdeeldheid is niet enkel zichtbaar op basis van etnische of culturele verschillen, maar speelt ook binnen gemeenschappen zelf. Zo werkt kleurisme – de voorkeur voor een lichtere huidskleur – als een krachtig verdeelmechanisme, waarbij privileges en kansen vaak worden toegekend op basis van subtiele gradaties in huidskleur. Dit fenomeen heeft diepe wortels in het koloniale verleden en zet gemeenschappen tegen elkaar op, zelfs binnen dezelfde etnische groepen.
Kleurisme: verdeeldheid als koloniale erfenis
Een ander voorbeeld is het fenomeen van kleurisme binnen gemarginaliseerde gemeenschappen – het idee dat lichtere huidskleur meer status of kansen biedt dan een donkere huidskleur. Dit stamt rechtstreeks uit koloniale tijden, waar koloniale machthebbers mensen met een lichtere huid soms betere posities gaven, wat bijdroeg aan verdeeldheid binnen onderdrukte gemeenschappen.
Door deze dynamieken aan te kaarten, vraagt Bouteldja lezers – ongeacht hun achtergrond – kritisch te kijken naar hun eigen rol binnen deze structuren van ongelijkheid. Ze stelt dat zowel witte Fransen, Joodse gemeenschappen als mensen van kleur geconfronteerd moeten worden met de ongemakkelijke waarheid dat niemand volledig vrij is van betrokkenheid bij systemen van onderdrukking.
Ongemakkelijke vragen en de noodzaak van zelfreflectie
De kracht van Witte Schuld zit niet alleen in Bouteldja’s scherpe analyse, maar vooral in haar moed om ongemakkelijke waarheden te benoemen. Ze stelt vragen die vaak worden vermeden, juist omdat ze confronterend zijn en niet passen binnen de veilige kaders van progressieve of liberale retoriek. Bijvoorbeeld: Waarom spreken witte progressieven vaak over solidariteit, maar blijven ze stil wanneer het gaat om het herverdelen van rijkdom die voortkomt uit koloniale uitbuiting? Waarom voelen sommige Joodse gemeenschappen zich ongemakkelijk bij het linken van antisemitisme aan koloniale structuren? Waarom houden mensen van kleur soms vast aan racistische overtuigingen die tegen hun eigen belangen ingaan?
Bouteldja dwingt lezers om deze vragen niet alleen te stellen, maar ook om persoonlijke en politieke verantwoordelijkheid te nemen voor de antwoorden.
Rednecks and Barbarians
In ‘Rednecks and Barbarians’ zet Bouteldja haar scherpe analyse voort. De titel verwijst naar twee groepen die in de westerse samenleving vaak tegenover elkaar worden gezet: de arbeidersklasse (vaak aangeduid als ‘rednecks’ in een Amerikaanse context) en gemarginaliseerde, gekoloniseerde bevolkingsgroepen (‘barbarians’). Ze stelt vragen over solidariteit, verdeeldheid en de mechanismen waarmee elites deze groepen tegen elkaar uitspelen.
Bouteldja betoogt dat zowel de witte arbeidersklasse als gemarginaliseerde gemeenschappen slachtoffer zijn van een economisch en sociaal systeem dat ongelijkheid in stand houdt. Toch worden ze voortdurend tegen elkaar uitgespeeld, waardoor ze elkaar als vijanden gaan zien in plaats van als potentiële bondgenoten. De media, politieke elites en economische machthebbers spelen een cruciale rol in deze verdeel-en-heersstrategie, waarbij stereotype beeldvorming en angstretoriek worden ingezet om solidariteit tussen deze groepen te ondermijnen.
Verdeeldheid door stereotypering en beeldvorming
Daarnaast legt ze bloot hoe culturele en raciale verschillen worden uitvergroot om te voorkomen dat deze twee groepen zich verenigen tegen het systeem dat hen beiden onderdrukt. Zo wordt de witte arbeidersklasse vaak afgeschilderd als ‘achterlijk’, ‘onwetend’ en ‘xenofoob’, terwijl gemarginaliseerde gemeenschappen worden weggezet als ‘gevaarlijk’, ‘lui’ of ‘onwillig om te integreren’. Deze beeldvorming creëert een kloof die moeilijk te overbruggen is, zelfs wanneer de sociale en economische belangen van beide groepen grotendeels overeenkomen.
Bouteldja daagt haar lezers uit om voorbij deze oppervlakkige tegenstellingen te kijken en te erkennen dat solidariteit tussen deze groepen noodzakelijk is om structurele verandering teweeg te brengen. Maar ze is realistisch over de obstakels die hierbij komen kijken. De geschiedenis van kolonialisme, racisme en klassenstrijd heeft diepe wonden achtergelaten die niet zomaar geheeld kunnen worden. Daarnaast erkent ze dat ook binnen deze groepen machtsdynamieken bestaan die onderlinge solidariteit bemoeilijken.
Een centraal thema in ‘Rednecks and Barbarians’ is dan ook de vraag hoe echte solidariteit eruit zou kunnen zien. Niet als een abstract ideaal of een symbolische samenwerking, maar als een concrete, gezamenlijke strijd tegen de systemen die zowel de witte arbeidersklasse als gemarginaliseerde gemeenschappen onderdrukken. Bouteldja pleit voor een vorm van solidariteit die ongemakkelijk is, die offers vereist en die bereid is om moeilijke gesprekken te voeren over privilege, verantwoordelijkheid en historische schuld.
De Nederlandse context
In Nederland zijn de thema’s die Bouteldja aansnijdt uiterst relevant. De nasleep van het koloniale verleden, de voortdurende discriminatie van mensen met een migratieachtergrond en de rol van witte progressieve bewegingen in het debat over racisme vormen belangrijke vraagstukken. Ook hier zien we hoe de arbeidersklasse en gemarginaliseerde gemeenschappen soms tegenover elkaar komen te staan, terwijl ze in wezen vaak dezelfde economische en sociale problemen ervaren.
Nederland heeft een vergelijkbare geschiedenis van koloniale overheersing, vooral in Indonesië, Suriname en de Antillen. Dit verleden blijft doorwerken in het heden, bijvoorbeeld in de vorm van discriminerend beleid, ongelijkheid op de arbeidsmarkt en stereotype beeldvorming in media en onderwijs.
De recente gebeurtenissen rond de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv hebben deze dynamieken op pijnlijke wijze blootgelegd. Terwijl de aandacht in de media voornamelijk uitging naar antisemitische uitingen en geweld tegen Israëlische voetbalfans, bleef het geweld dat door Maccabi-supporters werd gepleegd grotendeels onbesproken. Het resultaat was een publieke framing waarin Marokkaanse Nederlanders en moslims opnieuw tot zondebok werden gemaakt.
Politieke framing en het gesprek met Lamyae Aharouay
Premier Dick Schoof droeg bij aan deze framing door in een publieke verklaring te spreken van een ‘integratieprobleem’. Tijdens een interview met journaliste Lamyae Aharouay werd Schoof hier kritisch op bevraagd. Aharouay confronteerde hem kalm maar scherp met zijn bevooroordeelde houding tegenover Marokkaanse Nederlanders en zijn gebrek aan erkenning voor de complexiteit van de situatie.
In het interview vroeg Aharouay: “U spreekt over een integratieprobleem, maar waar baseert u dat precies op? Heeft u gekeken naar de bredere context, naar hoe deze gemeenschappen worden behandeld en geportretteerd in de samenleving?”
Schoof begon te stamelen, verviel in algemeenheden en wist geen concreet antwoord te geven. Zijn ontwijkende reactie maakte pijnlijk duidelijk hoe oppervlakkig en ongefundeerd zijn uitspraak was. Hopelijk heeft dit moment hem aan het denken gezet over de impact van zijn woorden en de verantwoordelijkheid die zijn positie met zich meebrengt.
Het gesprek illustreerde niet alleen hoe diepgewortelde vooroordelen op het hoogste politieke niveau nog steeds bestaan, maar ook hoe moeilijk het is om een open en eerlijk debat over dit soort kwesties te voeren.
De reactie van de regering versterkte het gevoel van vervreemding en frustratie bij veel moslims en Marokkaanse Nederlanders. Het feit dat staatssecretaris Nora Achahbar naar aanleiding van deze gebeurtenissen besloot om haar functie neer te leggen, onderstreept hoe diep de kloof tussen politiek leiderschap en de realiteit van gemarginaliseerde gemeenschappen in Nederland is geworden.
Machtsstructuren en verdeel-en-heerspolitiek
Bouteldja’s analyse over de rol van elites in het aanwakkeren van verdeeldheid tussen verschillende groepen klinkt hier duidelijk door. De focus op de vermeende tekortkomingen van Marokkaanse Nederlanders en moslims leidt af van de bredere machtsverhoudingen die deze verdeeldheid in stand houden. De politieke reacties na de gebeurtenissen in Amsterdam laten zien hoe een narratief kan worden gemanipuleerd om bepaalde bevolkingsgroepen als schuldigen aan te wijzen, terwijl andere verantwoordelijkheden buiten beschouwing blijven.
Daarnaast wordt de term antisemitisme regelmatig misbruikt om legitieme kritiek op de Israëlische staat te onderdrukken en om moslims in Nederland collectief verdacht te maken. De woede die onder veel moslims leeft, is niet gericht op Joden als gemeenschap, maar op een zionistische politiek die systematische onderdrukking en geweld tegen Palestijnen faciliteert.
Het gesprek tussen Lamyae Aharouay en Dick Schoof belichaamt de ongemakkelijke waarheid waar Bouteldja in haar werk keer op keer op wijst: de wil om werkelijk te luisteren naar de stemmen van gemarginaliseerde groepen ontbreekt vaak, vooral wanneer die stemmen ongemakkelijke vragen stellen over macht, privilege en verantwoordelijkheid.
In deze context biedt ‘Rednecks and Barbarians’ waardevolle inzichten voor de Nederlandse situatie. Het boek dwingt ons om te kijken naar de manieren waarop elites verdeeldheid creëren tussen groepen die in wezen bondgenoten zouden kunnen zijn. Het herinnert ons eraan dat echte solidariteit niet mogelijk is zonder openheid, eerlijkheid en de bereidheid om diepgewortelde systemen van ongelijkheid te ontmantelen.
De vraag in hoeverre witte mensen bereid zijn hun privileges op te geven om daadwerkelijke verandering mogelijk te maken, blijft een terugkerend punt van discussie.
Waarom dit boek lezen?
‘Rednecks and Barbarians’ is geen gemakkelijke leeservaring, maar wel een noodzakelijke. Het boek biedt geen kant-en-klare oplossingen, maar dwingt lezers om eerlijk naar hun eigen positie te kijken. Voor activisten, onderzoekers en iedereen die zich bezighoudt met sociale rechtvaardigheid in Nederland, biedt Bouteldja’s werk waardevolle inzichten.
Dit boek is niet alleen een kritiek op het systeem, maar ook een oproep tot introspectie en solidariteit – een uitnodiging om voorbij oppervlakkige bondgenootschappen te kijken en échte, duurzame verandering na te streven.
📚 Koop Rednecks and Barbarians
Ontdek de scherpe analyse van Houria Bouteldja over verdeeldheid, solidariteit en structurele ongelijkheid. Steun een onafhankelijke boekhandel door het boek te bestellen bij Boekhandel Het Fort van Sjakoo via Sjakoo.nl.
👉 Bestel hier op Sjakoo.nlAdvertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!