Een krachtige landarbeider in werkoverall, staand in uitgestrekte landbouwvelden bij zonsondergang, met een dramatische rode lucht op de achtergrond die hoop en vastberadenheid uitstraalt.
Arbeid, vastberadenheid en hoop op transformatie

Crisis van het Kapitalisme

5 minutes, 3 seconds Read

Nancy Fraser, professor aan The New School for Social Research, sprak tijdens een conferentie aan de Universiteit van Warwick over de huidige crises in het kapitalisme en hoe we deze kunnen begrijpen. Ze legt uit dat Karl Polanyi’s ideeën, vooral uit zijn boek The Great Transformation (1944), een belangrijk hulpmiddel zijn om te kijken naar de complexe problemen van onze tijd, zoals sociale ongelijkheid, ecologische schade en economische instabiliteit. Fraser vindt echter dat Polanyi’s theorieën niet meer voldoende zijn en verder moeten worden ontwikkeld. Daarom stelt ze een nieuwe benadering voor, die ze de “drievoudige beweging” noemt, om de uitdagingen van vandaag beter te analyseren.

We leven in een tijd van ongekende uitdagingen. De klimaatcrisis dwingt ons om na te denken over de grenzen van economische groei. Wereldwijd zorgt groeiende ongelijkheid voor spanningen in samenlevingen, terwijl arbeidersrechten steeds verder worden uitgehold. Tegelijkertijd zien we de gevolgen van een ongeremde markteconomie: van financiële instabiliteit tot ecologische vernietiging. Deze crises maken duidelijk dat het kapitalistische systeem zoals we dat kennen, niet langer houdbaar is. Hoe kunnen we onze economie zo hervormen dat ze mens en natuur dient, in plaats van vernietigt?

Polanyi’s Dubbele Beweging: De Basis

In zijn boek The Great Transformation beschrijft Karl Polanyi hoe het kapitalisme alles veranderde. Vóór de industriële revolutie waren markten onderdeel van het dagelijks leven en volgden ze sociale en morele regels. Maar met de opkomst van het kapitalisme werden die sociale grenzen doorbroken, en kreeg de markt de macht over de samenleving.


Advertentie:


Polanyi’s idee van de “dubbele beweging” gaat over hoe de groei van “zelfregulerende markten” grote schade aanrichtte, zowel voor mensen als voor de natuur. Dit riep tegenkrachten op die probeerden de samenleving te beschermen. Volgens Polanyi zit juist deze wisselwerking tussen marktgroei en sociale bescherming aan de basis van kapitalistische crises.

De Grenzen van Polanyi’s Analyse

Hoewel Polanyi’s ideeën sterk zijn, wijst Nancy Fraser op een paar belangrijke tekortkomingen. Hij zag sociale bescherming als iets positiefs om de groei van markten tegen te gaan, maar vergat dat deze beschermingssystemen soms zelf onderdrukkend waren. Bijvoorbeeld, patriarchale systemen sloten vrouwen systematisch uit, en koloniale praktijken versterkten ongelijkheid wereldwijd.

Ook focuste Polanyi vooral op de strijd tussen marktgroei en sociale bescherming, maar hij liet emancipatoire bewegingen zoals feminisme, anti-imperialisme en de afschaffing van slavernij buiten beschouwing. Volgens Fraser zorgt deze blinde vlek ervoor dat we een beperkt beeld krijgen van hoe crises ontstaan en opgelost kunnen worden.

De Drievoudige Beweging: Markt, Bescherming en Emancipatie

Fraser introduceert de “drievoudige beweging” als een uitbreiding van Polanyi’s raamwerk. Naast marktuitbreiding (marketization) en sociale bescherming (social protection), voegt ze emancipatie (emancipation) toe als derde kracht. Emancipatoire bewegingen streven naar bevrijding van onderdrukking, ongeacht of deze voortkomt uit markten of sociale beschermingsstructuren.

Marktuitbreiding blijft de focus van neoliberale krachten die economische deregulering en privatisering nastreven.

Sociale bescherming biedt een tegenwicht, maar kan hiërarchisch en uitsluitend zijn, zoals blijkt uit gender- en raciale ongelijkheden.

Emancipatie richt zich op het uitdagen van zowel markten als sociale structuren die onderdrukking in stand houden.

Deze drie krachten—marktgroei, sociale bescherming en emancipatie—staan niet op zichzelf, maar beïnvloeden elkaar voortdurend. Fraser wijst erop dat emancipatoire bewegingen, zoals feminisme, soms onbedoeld de groei van markten hebben bevorderd. Dit gebeurde bijvoorbeeld wanneer ze oude sociale structuren doorbraken, zonder nieuwe vormen van solidariteit te creëren.

Een duidelijk voorbeeld hiervan is de toetreding van vrouwen tot de arbeidsmarkt in de tweede helft van de 20e eeuw. Feministische bewegingen streden terecht voor gelijke kansen, zoals het recht voor vrouwen om te werken en economisch zelfstandig te zijn. Maar tegelijkertijd maakten bedrijven gebruik van deze veranderingen om lonen te drukken en werk onzekerder te maken, bijvoorbeeld door vrouwen vaker tijdelijke contracten te geven of flexibele uren te eisen. Hierdoor werden vrouwen wel onderdeel van de markt, maar zonder dat er voldoende sociale bescherming of collectieve rechten tegenover stonden.

Dit laat zien hoe emancipatie, hoewel bevrijdend, ook onbedoelde gevolgen kan hebben als het niet gepaard gaat met aandacht voor solidariteit en bescherming.

Wat Betekent Dit voor de Crises van Vandaag?

Volgens Fraser lijkt de huidige “tweede grote transformatie” sterk op wat Polanyi ooit beschreef. Het neoliberalisme heeft sociale beschermingssystemen verzwakt en markten steeds verder vrijgemaakt van regels. Dit heeft geleid tot meer ongelijkheid, vernietiging van het milieu en het ontwrichten van samenlevingen. Tegelijkertijd zien we ook tegenkrachten opkomen, zoals milieubewegingen die actie ondernemen tegen klimaatverandering en feministische bewegingen die blijven vechten voor gelijkheid en rechtvaardigheid.


Advertentie:


Fraser waarschuwt dat deze tegenbewegingen niet krachtig genoeg zijn als ze losstaan van emancipatoire idealen. Ze pleit ervoor om sociale bescherming en emancipatie met elkaar te verbinden. Alleen door solidariteit, sociale stabiliteit en vrijheid te combineren, kunnen we echt een rechtvaardigere samenleving opbouwen.

Een Toekomstgericht Project

Nancy Fraser roept op tot een frisse kijk op hoe we het kapitalisme kunnen reguleren. Ze benadrukt dat het niet genoeg is om markten alleen maar te beperken; we moeten ook sociale beschermingssystemen opnieuw vormgeven en emancipatoire bewegingen versterken.

Dit roept belangrijke vragen op: Hoe zorgen we voor sociale bescherming die eerlijk, inclusief en duurzaam is? Hoe kunnen we emancipatoire idealen, zoals vrijheid en gelijkheid, opnemen in economische structuren zonder dat solidariteit verloren gaat? En hoe maken we van markten een hulpmiddel dat de samenleving dient, in plaats van een kracht die schade aanricht?

Volgens Fraser ligt de oplossing in het combineren van sociale bescherming, emancipatie en markthervorming. Alleen zo kunnen we economieën creëren die weer in dienst staan van mensen en de natuur.

Naar een Nieuwe Sociale Orde

Fraser’s idee van de drievoudige beweging is een krachtig hulpmiddel om de ingewikkelde problemen van vandaag te begrijpen én aan te pakken. Door de groei van markten, sociale bescherming en emancipatie samen te bekijken, krijgen we een vollediger beeld van de krachten die onze wereld vormgeven. Het biedt niet alleen inzicht in wat er misgaat, maar inspireert ons ook om te werken aan een samenleving waarin mensen en natuur op de eerste plaats komen.


Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!


Aanbevolen voor jou