Wat Naomi Klein en Edward Said ons te zeggen hebben – Toen Naomi Klein1 in 2016 de prestigieuze Edward W. Said Memorial Lecture uitsprak aan de Universiteit van Princeton, leverde dat een tekst op die – bijna een decennium later – niets aan relevantie heeft ingeboet. Integendeel: Let Them Drown leest vandaag als een glasheldere dissectie van de manier waarop klimaatverandering diep verweven zit met koloniale structuren, raciale ongelijkheid en economische uitbuiting.
Klein grijpt terug op Edward Said2, de Palestijnse intellectueel die met zijn concept van orientalisme blootlegde hoe het Westen de niet-westerse wereld systematisch reduceert tot een exotisch en inferieur ‘ander’. Wat zij doet, is dat kritische kader toepassen op de grootste ecologische crisis van onze tijd. Haar centrale, confronterende vraag: als het klimaat ons bedreigt, wie wordt er dan gered – en wie wordt opgeofferd?
De Ander als Opofferingszone
Said toonde hoe beelden van de ‘ander’ de koloniale overheersing legitimeerden. Klein legt een gelijkaardige dynamiek bloot binnen het discours rond klimaatverandering. Groepen die historisch gemarginaliseerd zijn – vaak in het Globale Zuiden – worden onzichtbaar gemaakt, hun lijden verzelfsprekend. Hun leefomgeving wordt gedegradeerd tot ‘opofferingszone’: een plek waar de ecologische en menselijke tol van economische vooruitgang wordt geïnd. Denk aan de Niger Delta3 of de Canadese tar sands4 – gebieden waar extractie en vernietiging plaatsvinden ver van de ogen van de consument.
Groen Kolonialisme: De Nieuwe Gedaante van Oude Patronen
Klein introduceert de term ‘groen kolonialisme’ om aan te duiden hoe milieu-initiatieven kunnen worden misbruikt als dekmantel voor landroof en uitsluiting. Onder het mom van herbebossing, klimaatcompensatie of natuurbehoud worden gemeenschappen verdreven. Een schrijnend voorbeeld: het Jewish National Fund5 in Israël, dat bossen aanplant op voormalige Palestijnse dorpen. Wat gepresenteerd wordt als ecologische vooruitgang, blijkt in de praktijk een politieke uitwissing – van landschap én geheugen.
Deze dynamiek is wijdverspreid. In Oeganda, Latijns-Amerika en zelfs Europa verliezen inheemse volkeren hun landrechten aan zogenaamd ‘groene’ projecten. Boomaanplantingen voor Europese CO₂-compensatie jagen mensen weg die al generaties op dat land leven. De ironie is schrijnend: emissies veroorzaakt door een Nederlandse vliegvakantie worden gecompenseerd met bomen in gebieden waar mensen geen zeggenschap hebben over hun eigen grond.
De Nederlandse Klimaatparadox
Ook Nederland speelt zijn rol in dit verhaal – vaak vermomd in technocratisch beleid. Neem biomassa. Jarenlang gepresenteerd als duurzaam alternatief, maar de praktijk is anders: eeuwenoude bossen in Estland of de VS worden gekapt om hier hout te verbranden. Wat ‘groen’ heet, is in feite een vorm van ecologisch extractivisme.
Daarnaast is het klimaatbeleid sociaal oneerlijk. De lasten van de energietransitie komen vaak terecht bij huurders en lage inkomensgroepen, terwijl subsidies vooral richting huiseigenaren en bedrijven stromen. Het gevolg: welgestelden installeren warmtepompen met overheidsgeld, terwijl anderen kou lijden in tochtige huizen.
Wat ontbreekt is klassenbewustzijn. Zonder dat blijft klimaatbeleid een politiek van uitsluiting, net zoals Said wees op de manier waarop het Westen ‘anderen’ marginaliseert. Ook in Nederland zien we hoe migranten, werkenden en kwetsbare groepen structureel buiten de klimaatplannen vallen.
Naar een Eerlijke Transitie
Wat Klein voorstelt is geen technocratische checklist, maar een morele herijking. Klimaatbeleid moet expliciet antikoloniaal, sociaal rechtvaardig en democratisch zijn. Niet van bovenaf opgelegd, maar ontwikkeld met – en niet enkel voor – de gemeenschappen die het meest geraakt worden.
Van Analyse naar Actie
Hoewel Klein haar lezing al in 2016 gaf, voelt haar boodschap urgenter dan ooit. De klimaatcrisis is méér dan een ecologische ramp: het is een spiegel voor onze politieke en morele structuren. Als we echt streven naar een rechtvaardige wereld, dan moeten we breken met het idee dat groei koste wat kost behouden moet blijven. Dan moeten we, in de geest van Said, leren kijken naar wie wordt vergeten – en kiezen voor een politiek van herinnering, rechtvaardigheid en hoop.
Klimaatrechtvaardigheid is het uitgangspunt dat klimaatverandering niet alleen een ecologisch, maar ook een sociaal en politiek vraagstuk is. Het erkent dat degenen die het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis – zoals mensen in het Globale Zuiden of lage inkomensgroepen in Nederland – vaak het hardst worden getroffen.
In plaats van top-down en technocratisch beleid, pleiten klimaatrechtvaardigheidsbewegingen voor structurele verandering: eerlijke verdeling van lasten en baten, herstel van historisch onrecht, en zeggenschap voor gemeenschappen die het meeste risico lopen.
In Nederland zetten organisaties zoals Fossielvrij NL, Fridays for Future, en Code Rood zich actief in voor klimaatrechtvaardigheid. Zij verbinden de strijd tegen klimaatverandering aan de strijd voor sociale gelijkheid, rechtvaardige energie, en democratisering van het klimaatbeleid.
- Naomi Klein is een Canadese auteur, journalist en activist, bekend van onder meer No Logo (1999), The Shock Doctrine (2007) en This Changes Everything (2014). Haar lezing Let Them Drown: The Violence of Othering in a Warming World werd in 2016 uitgesproken aan Princeton University als onderdeel van de Edward W. Said Memorial Lecture-reeks. ↩︎
- Edward W. Said (1935–2003) was een Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper en cultuurcriticus, vooral bekend om zijn invloedrijke werk Orientalism (1978), waarin hij het concept van ‘orientalisme’ introduceerde: de Westerse representatie van het Oosten als exotisch, achterlijk en inferieur. De Edward W. Said Memorial Lecture, waarin Naomi Klein in 2016 sprak, wordt jaarlijks georganiseerd aan Princeton University ter nagedachtenis aan zijn intellectuele nalatenschap. ↩︎
- De Niger Delta in Nigeria is een olierijk gebied dat zwaar is getroffen door vervuiling en ecologische degradatie als gevolg van decennialange oliewinning, met name door multinationals zoals Shell. De regio wordt vaak gezien als een emblematisch voorbeeld van een ‘opofferingszone’, waar lokale gemeenschappen de sociale en ecologische kosten dragen van fossiele brandstofwinning die elders economische voordelen oplevert. ↩︎
- De Canadese tar sands (teerzanden), voornamelijk gelegen in Alberta, vormen een van de grootste en meest controversiële bronnen van olie ter wereld. De winning van bitumen uit deze zandlagen vereist intensieve ontbossing, watergebruik en CO₂-uitstoot. Inheemse gemeenschappen in de regio, zoals de Cree en Dene, ondervinden ernstige gezondheids- en milieueffecten, wat deze zone tot een symbool maakt van ecologisch onrecht en postkoloniale exploitatie. ↩︎
- Het Jewish National Fund (JNF), opgericht in 1901, is een zionistische organisatie die land beheert en ontwikkelt in Israël, vaak onder het mom van herbebossing en ecologisch herstel. Het JNF is echter omstreden vanwege zijn betrokkenheid bij het aanplanten van bossen op de ruïnes van verdreven Palestijnse dorpen, met name na 1948. Critici beschouwen dit als een vorm van ‘groen camouflagebeleid’, waarbij ecologische projecten worden ingezet om politieke verdringing en geheugenuitwissing te maskeren. ↩︎