De opkomst van rechtse populisten in Europa vormt een directe bedreiging voor de fundamenten van een verenigd Europa. In de aanloop naar de Europese verkiezingen van 22 tot 25 mei 2014 zien we hoe deze partijen, die zich voeden met de economische onzekerheid en sociale angst die door de crisis is veroorzaakt, inspelen op de gevoelens van ontevredenheid onder de bevolking. Ze profiteren van de verkiezings- en EU-moeheid om hun destructieve agenda te bevorderen.
Het voorbeeld van de Noord-Italiaanse Lega Nord laat zien hoe eenvoudig opruiende politiek tegen Europa kan werken. De partij neemt oude slogans tegen incompetentie en verspilling in Rome en vervangt deze simpelweg door ‘Brussel’. De euro krijgt de schuld van alle vermeende ellende in Noord-Italië, waarbij de schuld volledig bij Duitsland wordt gelegd. Dit is een tactiek die herhaald wordt in heel Europa: complexiteit wordt gereduceerd tot simpele slogans en vijandbeelden.
Een verontrustende trend in heel Europa
Deze strategie is niet uniek voor Italië. In Frankrijk heeft Marine Le Pen met haar Front National dezelfde tactiek omarmd, en het resultaat is dat haar partij naar verwachting de grootste kracht kan worden bij de Europese verkiezingen. Le Pen heeft de EU aangewezen als de vijand van Frankrijk, en haar retoriek is erop gericht de Franse bevolking te overtuigen dat de enige oplossing het verlaten van de EU en de euro is. Ze beweert dat Frankrijk de euro “met een enkele stap” kan vernietigen, en gebruikt deze dreiging als bewijs van haar politieke kracht. Le Pen’s populistische benadering is gevaarlijk omdat ze inspeelt op de diepgewortelde angsten van de bevolking, en daarbij geen oog heeft voor de verwoestende gevolgen die haar plannen zouden hebben voor Europa.
In Nederland volgt Geert Wilders een soortgelijke koers. Zijn Partij voor de Vrijheid (PVV) heeft zich strategisch gericht op anti-immigratie en anti-EU sentimenten, en hoewel hij strafrechtelijke aanklachten wegens opruiing en racisme heeft ontvangen, schieten de peilingen van zijn partij omhoog. Wilders’ vraag aan zijn achterban of ze “meer of minder Marokkanen” willen in Nederland, en zijn belofte dat “wij daarvoor zullen zorgen”, is een schoolvoorbeeld van demagogie die inspeelt op vreemdelingenhaat.
Deze ontwikkelingen zijn niet geïsoleerd. In Hongarije heeft de rechts radicale Jobbik-partij, die miljoenen sms-berichten stuurde met racistische boodschappen, significant electorale winst behaald. Premier Viktor Orban heeft openlijk zijn minachting voor de EU geuit, en flirt met autoritaire leiders zoals Poetin. Deze populisten voeden zich met een combinatie van nationalisme, xenofobie en euroscepsis, en hun opmars bedreigt de kernwaarden waarop de Europese Unie is gebouwd.
De rol van euroscepsis en lage opkomst
Een van de meest verontrustende aspecten van deze opkomst is de manier waarop eurosceptische partijen profiteren van de lage opkomst bij Europese verkiezingen. Historisch gezien zijn het vooral de protestpartijen die hier voordeel uit halen. Dit jaar bestaat de vrees dat trouwe nationale euro-tegenstanders hun aantal vertegenwoordigers in het Europees Parlement kunnen verdubbelen tot meer dan 100 van de 751 zetels. Dit zou een dramatische verschuiving betekenen in de Europese politiek, waarbij de stabiliteit en continuïteit van het Europese project ernstig in gevaar zouden komen.
Wat deze trend bijzonder bitter maakt, is dat deze partijen beloond zouden worden voor hun agitatie met overdadige diëten en partijfinanciering uit de EU-pot. De Britse ‘Telegraph’ berekende dat de alliantie rond het Franse Front National, waartoe ook de Oostenrijkse FPÖ en de Nederlandse PVV behoren, jaarlijks met 2,4 miljoen euro wordt ondersteund. Dit geld, dat afkomstig is van EU-belastingbetalers, wordt ironisch genoeg gebruikt om de instellingen te ondermijnen die het financieren.
Historische parallellen en de gevolgen voor de toekomst
De huidige situatie roept onvermijdelijk herinneringen op aan de jaren ’30, toen economische malaise en sociale onrust werden uitgebuit door extremistische bewegingen om haat en verdeeldheid te zaaien. Vandaag de dag zien we een vergelijkbare tactiek, waarbij de economische crisis wordt gebruikt om eurosceptische, xenofobe en nationalistische sentimenten te voeden. Als deze krachten niet worden gestopt, kan het Europese project onherstelbare schade oplopen. Het risico is niet alleen dat deze partijen het Europese Parlement zullen domineren, maar dat ze ook de fundamenten van de Europese samenwerking zullen vernietigen.
De populisten richten zich niet alleen tegen de EU, maar ook tegen de kernwaarden van openheid, tolerantie en samenwerking die Europa na de Tweede Wereldoorlog hebben gevormd. Als we niet snel actie ondernemen, zou het Europese ideaal van vrede en samenwerking kunnen bezwijken onder de druk van deze destructieve krachten.
Het belang van actie
Kunnen de Duitse en andere Europese kiezers iets doen tegen deze rechtse aanval op Europa? Ja, ze kunnen een krachtig signaal afgeven door massaal te stemmen. Een hoge opkomst bij de Europese verkiezingen is essentieel om de opmars van deze populisten te stoppen. De strijd voor het behoud van een verenigd en vredig Europa begint bij de stembus. In tijden waarin euroscepsis en nationalisme oprukken, is het belangrijker dan ooit dat degenen die geloven in de betekenis van een verenigd Europa hun stem laten horen. Alleen zo kunnen we de toekomst van Europa veiligstellen.