Eenmalig Eerbetoon of Start van Structurele Verandering? – Van 6 tot 26 maart 2025 heeft Eye Filmmuseum met het programma rond het Feministisch Filmkollektief Cinemien een krachtig statement gemaakt. Vijftig jaar na de oprichting van Cinemien zet Eye het feministische filmverzet uit de jaren ’70 weer op de kaart. Maar nu het festival ten einde loopt, dringt zich een dringende vraag op: blijft dit bij een eenmalige herdenking, of wordt dit het begin van een noodzakelijke omwenteling in de Nederlandse filmcultuur?
Cinemien: Strijd uit Noodzaak
Toen Cinemien in 1974 het licht zag, was dat een daad van verzet tegen de verstikkende mannelijke hegemonie binnen de filmwereld. Het kollektief bracht films van en over vrouwen naar zalen en communities die buiten het commerciële circuit vielen. Cinemien was nooit bedoeld als tijdelijk platform of als festival; het was een structurele ingreep in een scheve machtsverhouding.
Eye heeft die oorspronkelijke geest goed weten te vatten met een breed en gedurfd programma: zelden vertoonde titels uit de Global South, de heruitbreng van Daisies van Vera Chytilová – een iconisch en anarchistisch meesterwerk van de Tsjechische New Wave – en urgente klassiekers als Wanda van Barbara Loden. Lodens film uit 1970 is een rauwe en schrijnende kroniek van een vrouw die zich losmaakt van haar huwelijk en kinderen, om vervolgens te verdwalen in een grauw, door armoede geteisterd Pennsylvania.
Wanda is een rauw en compromisloos portret van vrouwelijke desillusie in het Amerika van de werkende klasse. Gefilmd in intieme 16mm-beelden groeide het uit tot een stille kracht binnen de onafhankelijke cinema. Nog altijd voelt de film pijnlijk actueel.
Naast deze herontdekkingen plaatst Eye ook hedendaagse kunstfilms zoals Metamorphosis van Pim Zwier, een subtiele en visueel betoverende verkenning van het leven en werk van Maria Sibylla Merian. Zwier combineert natuurdocumentaire, kostuumdrama en kunstfilm tot een poëtische vertelling over Merians baanbrekende studie naar de metamorfose van rupsen tot vlinders. Door historische gravures tot leven te wekken en tegelijkertijd zijn eigen observaties van insecten te integreren, verweeft Zwier wetenschap, geschiedenis en feministische herwaardering. Waar Wanda ons confronteert met de sociaal-economische verwaarlozing van vrouwen in de moderne tijd, opent Metamorphosis een venster op de vaak genegeerde bijdrage van vrouwen aan wetenschap en kennisproductie.
Eye: Voorlopige Voorloper
Het verdient erkenning dat Eye dit programma heeft omkaderd met gesprekken, inleidingen en verdieping die feministische filmpraktijken uit het verleden verbinden met hedendaagse vraagstukken. Eye neemt hiermee zijn verantwoordelijkheid als nationaal instituut dat het filmhistorisch narratief mede bepaalt. Dit programma is niet zomaar een retrospectief; het is een bewust makende ingreep in hoe wij kijken naar de canon.
Tegelijkertijd is het onvermijdelijk om op te merken dat dit, vooralsnog, een eenmalig initiatief lijkt. Cinemien wordt hier geëerd binnen de context van een tijdelijke programmering, niet als vast onderdeel van Eye’s jaarlijkse agenda.
De Rest van de Sector: Nog Altijd Ingehaald door het Verleden
En juist daar wringt het. Want terwijl Eye zich hier een voortrekkersrol aanmeet, blijft de rest van de Nederlandse filmsector in de achteruitkijkspiegel leven. De structurele ondervertegenwoordiging van vrouwen, makers van kleur en queer filmmakers in de productie, distributie en vertoning van films blijft pijnlijk zichtbaar.
Cinemien streed destijds voor een alternatief distributienetwerk – buiten de commerciële logica om. Vandaag zien we dat de filmindustrie zich nog altijd vooral plooit naar marktdynamiek, waarbij feministische en intersectionele films te vaak worden gemarginaliseerd tot ‘special interest’ in plaats van centraal beleid.
Van Incident naar Structuur
De kracht van Eye’s initiatief ligt in het tonen van wat mogelijk is. Maar het roept meteen ook de vraag op: hoe zorgen we dat deze herwaardering van feministische filmgeschiedenis niet iets eenmaligs blijft? De erfenis van Cinemien vraagt om structurele opvolging, zowel binnen Eye als binnen de gehele sector.
Want film is meer dan amusement; het is een machtsinstrument. Wat Eye nu heeft gedaan, bewijst dat instituten de macht hebben om vergeten verhalen opnieuw zichtbaar te maken en te agenderen. Maar zolang de bredere sector zich hier niet structureel achter schaart, blijft deze herdenking hangen als uitzondering op de regel.
Een Compliment met Een Verzoek
Eye verdient lof voor de moedige en doordachte manier waarop het Cinemien centraal heeft gesteld. Maar dit mag geen eindpunt zijn. Eye toont de richting, nu moet de sector volgen. Festivals, fondsen, omroepen en opleidingsinstituten: het is aan jullie om ervoor te zorgen dat feministische, intersectionele filmpraktijken niet alleen incidenteel, maar permanent ruimte krijgen.
Het feminisme van Cinemien was nooit bedoeld om slechts herdacht te worden. Het is bedoeld om voortgezet te worden.
Wanda (Barbara Loden, 1970) is onderdeel van het Cinemien-programma bij Eye Filmmuseum. Bekijk de film en ervaar dit rauwe meesterwerk van de Amerikaanse onafhankelijke cinema via de officiële Eye-programmapagina: