Geert Mak’s boek “Gedoemd tot kwetsbaarheid”, dat inmiddels enkele jaren geleden is verschenen, biedt een indringende blik op de systematische afbraak van de publieke sector onder het neoliberale beleid. Ondanks dat het boek al enige tijd geleden werd gepubliceerd, zijn de problemen die Mak schetst actueler dan ooit. De kernboodschap blijft relevant: decennialang is de overheid, die ooit een beschermende rol speelde voor haar burgers, verzwakt door privatiseringen, bezuinigingen en marktwerking. Deze ontwikkelingen zijn niet toevallig, maar het resultaat van politieke keuzes die diep verweven zijn met het dominante economische denken van de afgelopen decennia.
De Opkomst van Neoliberalisme en de Verwording van de Publieke Sector
Het neoliberalisme, dat sinds de jaren ’80 wereldwijd voet aan de grond kreeg, beloofde groei en welvaart door de markt vrij spel te geven. Overheden werden aangemoedigd zich terug te trekken uit sectoren als zorg, onderwijs en huisvesting, en deze over te laten aan de “efficiëntie” van de vrije markt. Deze ideologie werd niet alleen aangehangen door rechtse partijen; ook sociaaldemocratische regeringen namen neoliberale recepten over in hun beleid, waarbij zij privatiseringen doorvoerden onder het mom van “modernisering.”
Zoals Mak scherp stelt: “Wat ooit het vangnet van de zwakkeren was, is verworden tot een product, beheerd door bedrijven die winst vooropstellen en zorg op de tweede plaats zetten.” De logica van de markt is in essentie onverenigbaar met het idee van publieke dienstverlening als recht. Wat we nu zien, is dat zorg en welzijn steeds minder een collectieve verantwoordelijkheid zijn en steeds meer een persoonlijke last.
Neoliberalisme: Een Bewuste Keuze met Verwoestende Gevolgen
Mak beschrijft de gevolgen van deze ontwikkelingen scherp, maar wat hij ook aantoont, is dat dit geen onvermijdelijke economische evolutie was. Het was een bewuste politieke keuze om publieke voorzieningen over te laten aan de markt, gedreven door de gedachte dat competitie en winst de meest efficiënte weg vooruit zouden zijn. Dit idee is inmiddels grondig weerlegd. De “efficiëntie” waar men op hoopte, bleek in werkelijkheid kostenverschuiving: naar de burger, naar de patiënt, naar de student. De publieke sector, ooit een vangnet voor de meest kwetsbaren, is steeds meer uitgehold.
“De zorg is niet langer een recht,” schrijft Mak, “het is een dienst die je moet kunnen betalen.” De gevolgen zijn vooral zichtbaar in tijden van crisis, wanneer deze uitgeholde systemen onder hun eigen gewicht bezwijken. De markten zijn niet in staat gebleken om publieke belangen adequaat te behartigen, en dat werd pijnlijk duidelijk tijdens de coronapandemie en in de voortdurende crises, zoals de groeiende woningnood en de klimaatcrisis.
Vertrouwen in de Overheid: Een Verdwenen Fundament
Het echte verlies is misschien nog wel groter dan de afbraak van diensten: het gaat om het verlies van vertrouwen. Een overheid die zichzelf reduceert tot facilitator van de markt verliest haar morele kompas. Terwijl mensen te maken krijgen met onbetaalbare zorg, onbereikbare huizen en hoge studieschulden, voelen zij zich in de steek gelaten. Dit heeft geleid tot groeiende polarisatie, populisme en een fundamenteel wantrouwen in instituties. De overheid, ooit een baken van bescherming en solidariteit, wordt nu door velen gezien als de handlanger van economische elites.
Mak benadrukt dat “zonder vertrouwen in de overheid geen enkele maatschappij kan functioneren.” Dit vertrouwen is uitgehold door decennia van bezuinigingen en dereguleringen, waarbij de belangen van de markt steeds vaker voorrang kregen boven het welzijn van burgers. Mensen voelen zich verraden, wat heeft geleid tot de groeiende steun voor populistische bewegingen en een toenemende maatschappelijke polarisatie.
Naar een Radicale Herwaardering van de Publieke Sector
Mak’s analyse wijst op een duidelijke richting: er is een fundamentele herwaardering van de publieke sector nodig. Dit betekent niet slechts een tijdelijke injectie van geld tijdens crisismomenten, maar een structurele herziening van de rol van de overheid. We moeten af van het idee dat de markt de beste oplossing biedt voor publieke problemen. De overheid moet weer als beschermer en hoeder van het algemeen belang optreden, en niet langer als de uitvoerder van economische dictaten.
Zoals Mak stelt: “De ware kracht van een samenleving ligt niet in haar vermogen om winst te genereren, maar in haar capaciteit om voor elkaar te zorgen.” Dit vraagt om meer dan financiële investeringen. Het gaat om een radicale heroriëntatie van prioriteiten. Hoe organiseren we onze samenleving? Voor wie is deze eigenlijk bedoeld? Dit zijn de kernvragen die gesteld moeten worden.
De Oproep tot Actie
Mak’s boek blijft, jaren na publicatie, een krachtig pleidooi voor verandering. Zijn waarschuwing klinkt vandaag de dag nog urgenter: als we de publieke sector blijven verwaarlozen, verwoesten we niet alleen onze capaciteit om crises het hoofd te bieden, maar ook het sociale weefsel dat onze samenleving bijeenhoudt. We worden niet alleen economisch kwetsbaar, maar ook sociaal ontwricht.
“We hebben geen andere keus,” zegt Mak, “dan de mens weer centraal te stellen in onze politieke en economische beslissingen.” De keuze is duidelijk: blijven we vasthouden aan een neoliberaal model dat al decennia faalt, of bouwen we een nieuwe samenleving waarin solidariteit, zorg en welzijn weer de boventoon voeren? Mak’s boodschap is helder: de tijd om te handelen is nu. Niet alleen om de publieke sector te redden, maar om een toekomst te creëren waarin de mens centraal staat en waarin de overheid weer een kracht van bescherming en zorg is – een overheid die werkelijk dienstbaar is aan haar burgers.